Machowino – Groβ Machmin
Machowino – wieś sołecka w gminie Ustka. Przed wybuchem II wojny światowej mieszkało tutaj 411 osób (stan na 17 maja 1939 r.). Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1337 r. Wówczas to słupscy radni oddali w lenno m.in. osadę Machowino pomorskiemu rodowi Święców, herbu Rybogryf. W 1485 roku książe pomorski Bogusław X przekazał Machowino, Bydlino i część Zimowiska Lorentzowi i Simonowi Schwaven (Svabe, Schwabe), którzy pochodzili z południowych Niemiec. Następnymi znanymi właścicielami Machowina była rodzina von Lettow, a od 1805 r. Uckermann. Majątkiem zarządzali: w 1849 r. radca prawny Franz von Uckermann, następnie Konrad Franz von Uckermann. Po jego śmierci (w 1910 r.) wieś przeszła na własność jego syna Franza. Po śmierci Franza von Uckermann w 1924 r. majątek przejął Konrad von Uckermann, który sprzedał Machowino w 1930 r. Powiatowemu Towarzystwu Kolonialnemu ze Słupska (Kreissiedlungsgesellschaft).
Rolnictwo i działalność gospodarcza
W 1891 roku powierzchnia majątku w Machowinie wynosiła 1336 ha, w tym było: 404 ha gruntów ornych, 67 ha łąk, 74 ha pastwisk, 788 ha lasów i 3 ha powierzchni wodnych. Hodowano w nim: 53 konie, 194 sztuki bydła, 452 owce i 99 świń. W 1938 r. po dawnym areale pozostało jedynie 20 ha gruntów ornych, 2 ha łąk, 1 ha pastwisk, 3 ha lasów i 1 ha nieużytków. Folwarkiem zarządzał wówczas Edwin Guderian. Po sprzedaży majątku w 1930 r. las dworski został podzielony między leśnictwo powiatowe i nowego właściciela, którym było Powiatowe Towarzystwo Kolonialne ze Słupska. Wówczas to przy drodze z Machowina do Zimowisk powstała nowa osada. Z inicjatywy ówczesnego landrata (naczelnika gminy) Friedricha Wilchelma Dombois wybudowano na skraju lasu dom myśliwski. Od nazwiska pomysłodawcy, potomka francuskich kalwinistów, został on nazwany jego nazwiskiem „Forsthaus Dombois”. Swoją siedzibę miał tutaj związek niemieckich łowczych „Deutschen Jägerschaft”. Opiekę nad domem myśliwskim sprawował naczelnik rewiru leśnego Gurgel, który po swojej śmierci w 1943 r. został pochowany koło leśniczówki.
W 1939 r. w Machownie znajdowało się 71 gospodarstw rolnych, w tym:
– 20 o powierzchni od 0,5 do 5 ha,
– 16 o powierzchni od 5 do 10 ha,
– 30 o powierzchni od 10 do 20 ha,
– 5 o powierzchni powyżej 20 ha.
Jedne z większych gospodarstw posiadali: Richard Salomon – 54 ha, Edwin Guderian – 27 ha, Hubert Wenzlaff – 26 ha i Wilhelm Wenzlaff – 26 ha.
We wsi funkcjonowały: karczma prowadzona przez wdowę Duske, zakład budowlany Bernharda Marx, kuźnia Friedricha Rahn. Mieszkali tutaj również: szewc – Ernst Rätzke, kołodziej – Fritz Albrecht i stolarz – Paul Raade.
Kościół
W centrum wsi na wzgórzu stoi kościół z 1892 r. Znajduje się w nim witraż z XVI w., pochodzący z poprzedniej świątyni istniejącej w tamtym okresie. Przedstawia on herb rodziny Schwaven – czerwoną różę na niebieskim tle, wyrastającą z trzylistnej koniczyny. Poniżej było można przeczytać: Lorenz Swave to Machmin 1570. W kruchcie kościoła znajduje się płyta nagrobna rycerza Lorentza Schwave, który zmarł 23.01.1596 r. Wcześniej płyta nagrobna znajdowała się na posadzce przed ołtarzem. Następny kościół pochodził z okresu wojny trzydziestoletniej. Został on zamknięty w 1880 r., ze względu na zły stan techniczny budowli. Jeszcze przed wybudowaniem obecnego kościoła do tutejszej parafii przyłączono wieś Karzcino. Kościół w Machowinie należał do okręgu kościelnego Słupsk – Miasto (Stolp – Stadt). Wszyscy mieszkańcy wsi byli ewangelikami.
Szkoła
W 1932 r. w Machownie znajdowała się dwustopniowa szkoła powszechna, w której uczył jeden nauczyciel. W dwóch klasach było 70 uczniów. Ostatnim nauczycielem był tutaj Otto Zessin.
Ostatnie dni wojny
Wieś została zajęta przez Rosjan 08.03.1945 r. między godziną 15.00 a 16.00. Wówczas we wsi znajdowali się także uchodźcy z Prus Wschodnich i innych miejscowości powiatu słupskiego. Pierwsi polscy osadnicy pojawili się w kolonii Machowino latem 1945 r. Wszyscy niemieccy mieszkańcy wsi zostali przesiedleni za rzekę Odrę. Straty wojenne wśród tutejszej ludności wynosiły: 10 zabitych, 29 zaginionych i 16 poległych w szeregach armii niemieckiej.
Cmentarz
| Data założenia: | Brak danych. Oznaczony na mapach z XIX w. |
| Status: | Cmentarz czynny. |
| Położenie: | Położony na południowo-wschodnim skraju wsi. |
| Współrzędne geograficzne: | N 54.54889° E 17.00549° |
| Powierzchnia: | ± 6820 m2 |
| Układ przestrzenny: | Cmentarz posadowiony na planie prostokąta na linii północny-zachód – południowy wschód. Pierwotnie teren cmentarza wytyczały drzewa iglaste (sosny), obecnie metalowa siatka. Bramy wjazdowe na teren cmentarza, wykonane z czerwonej cegły, znajdują się od strony północno-zachodniej i południowo-wschodniej. Na wprost bramy północno-zachodniej znajduje się kwatera rodzinna ostatnich właścicieli wsi o powierzchni 93 m2 (9,40 m x 9,90 m). Kwaterę wyznacza betonowy obrys z metalowymi słupskami podtrzymującymi ażurowe ogrodzenie. Na ogrodzeniu umieszczono 14 żeliwnych płyt inskrypcyjnych o wymiarach 0,48 m x 0,49 m oraz 0,50 m x 0,50 m. W centralnym punkcie kwatery znajduje się nagrobek z białego kamienia, zwieńczony metalowym krzyżem. Komory grobowe wykonane z czerwonej cegły są przysypane ziemią. Powyżej kwatery rodzinnej zaczyna się główna aleja dzieląca cmentarz na dwie kwatery. Na początku obu kwater znajdują się groby dziecięce. Zmarłych chowano na linii południowy-wschód – północny-zachód. |
| Roślinność: | |
| Najstarszy zachowany element: | Tablica żeliwna upamiętniająca Hermana von Uckermann zmarłego 26.01.1861 r. |
| Zachowały się: | 91 żeliwnych krzyży w pierwotnym miejscu posadowienia, w tym 14 z betonowym obrysem mogiły, 15 dziecięcych ażurowych żeliwnych krzyży (w miejscu pierwotnego posadowienia), w tym 1 z betonowym obrysem mogiły, 11 dziecięcych żeliwnych krzyży w miejscu pierwotnego posadowienia, w tym 3 z betonowym obrysem mogiły, 25 kamiennych podstaw pod żeliwne krzyże, w tym 18 z fragmentem krzyża, 25 kamiennych podstaw pod żeliwne krzyże na grobach dziecięcych, w tym: – 22 z fragmentami krzyża, – 1 z betonowym obrysem mogiły, – 1 z betonowym obrysem mogiły w kształcie otwartej trumny, tzw. tumba, 14 żeliwnych tablic inskrypcyjnych, 1 uszkodzony krzyż z drzewa dębowego, 12 betonowych nagrobków w kształcie pnia drzewa bez tablic inskrypcyjnych, 6 krzyży z cementu i kruszywa, 6 betonowych obrysów mogił w kształcie otwartej trumny, w tym 3 na grobach dziecięcych, 5 betonowych obrysów mogił, w tym 3 duże, 1 betonowy nagrobek z tablicą inskrypcyjną, 6 betonowych nagrobków bez tablic inskrypcyjnych, 5 betonowych nagrobków na grobach dziecięcych z wyłamanym krzyżem, 13 betonowych fragmentów nagrobków, 1 grobowiec rodzinny, otoczony metalowym, ażurowym ogrodzeniem, 1 granitowy nagrobek, zakończony krzyżem z białego kamienia (grobowiec rodziny v. Uckermann), 2 bramy cmentarne. Brama od strony południowo-wschodniej jest oryginalna. |
| Uwagi: | Ze 127 zachowanych krzyży żeliwnych, 85 z nich jest posadowiona tyłem do grobu (aby odczytać nazwisko zmarłego należy stanąć u wezgłowia. Krzyże żeliwne pochodzą m.in. z zakładów odlewiczych: Adolfa Peglof ze Słupska, Alberta Wilke ze Słupska, Hartmann‘a i Burow ze Słupska oraz Paula G. ze Sławna. |
Pochowany w kościele, w Machowinie
| Nazwisko | Imię | Tytuł / oznaczenie | Data urodzenia | Data śmierci |
| von Suabe (Schwave, Schwabe) | Lorenz | – | –.–.—- | 23.01.1596 |
Pochowani w kwaterze rodziny von Uckermann na cmentarzu w Machowinie
| Nazwisko | Imię | Tytuł / oznaczenie | Data urodzenia | Data śmierci |
| von Uckermann | Claus | – | 16.08.1850 | 27.04.1870 |
| von Uckermann | Conrad | Urodzony we Wrocławiu /zmarł w Machowinie. | 10.05.1834 | 15.02.1910 |
| von Uckermann | Julius | – | 30.12.1796 | 06.06.1879 |
| von Uckermann geb. Kratz | Berta | Urodzona w Zimowiskach / zmarła w Machowinie. | 27.12.1834 | 06.12.1920 |
| von Uckermann geb. von Puttkamer | Hermine | – | 04.07.1815 | 21.02.1890 |
| von Uckermann | Herman | – | 10.02.1836 | 26.01.1861 |
| von Uckermann | Franz | Urodzony w Zimowiskach / zmarł w Słupsku. | 14.05.1860 | 20.06.1924 |
| von Uckermann | Horst Franz | Urodził się i zmarł w Charlsttruburgu. | 02.07.1903 | 22.05.1904 |
| von Uckermann geb. Boltz | Lydia | Zmarła w Słupsku. | 20.04.1878 | 13.01.1936 |
| von Uckermann | Katharina | Urodzona w Zimowiskach / zmarła w Davos. | 04.08.1864 | 30.05.1912 |
| von Uckermann | Hans | Podpułkownik, urodzony w Zimowiskach / zmarł we Fürstenwalde (Brandenburgia). | 12.06.1866 | 10.11.1916 |
| von Uckermann | Clara | Urodzona w Zimowiskach / zmarła w Machowinie. | 17.10.1867 | 19.07.1919 |
| von Wulffen geb. v. Uckermann | Helene | Zmarła w Poczdamie. | 11.01.1840 | 19.02.1908 |
| von Wulffen | Elisabeth | Zmarła w Poczdamie. | 11.06.1866 | 21.05.1885 |
Pochowani na cmentarzu w Machowinie
| Nazwisko | Imię | Tytuł / oznaczenie | Data urodzenia | Data śmierci |
| Banch geb. Zessin | Pauline | – | 14.02.1836 | 24.02.1904 |
| Bergunde geb. Bigalt | Henriette | – | 07.05.1842 | 24.11.1913 |
| Berndt geb. Wittenburg | Wilhelmine | – | 08.04.1840 | 14.02.1899 |
| Bessin | Paul Friedrich Carl | – | 08.09.1902 | 10.11.1902 |
| Bodle | Ernst | – | 10.06.1899 | 18.07.1899 |
| Bosmeisters | Herm. Emma | – | 07.05.1870 | 02.12.1904 |
| Boss geb. Nosste | Dorothea | – | 04.07.1830 | 29.03.1902 |
| Boss | Wilhelm Friedrich | – | 25.12.1832 | 05.02.1908 |
| Brust | Heinrich | – | 06.03.1842 | 13.03.1911 |
| Buhrte geb. Lisner | Berta | – | 31.12.1855 | 04.08.1912 |
| Draheim | Peter | – | 28.02.1826 | 16.01.1909 |
| Ehlert | Gustaw Ferdinand | – | 08.11.1875 | 18.11.1912 |
| Ehlert geb. Bsass | Erustine | – | 30.08.1843 | 22.09.1925 |
| Garbe | Johann | – | 24.08.1834 | 21.02.1912 |
| Garbe | Reinhold Erich Friedrich | – | 27.08.1900 | 11.09.1900 |
| Garbe geb. Groth | Bertha | – | 14.05.1858 | 25.–.1896 |
| Genz | Clara Auguste | – | 26.07.1883 | 08.09.1897 |
| Gliewe | Carl | – | 25.08.1815 | 14.02.1895 |
| Gliewe geb. Stoh | Anna | – | 15.12.1819 | 18.12.1895 |
| Gossmann geb. B[G]erth | Gulda | – | 17.02.—- | 05.07.—- |
| Granow geb. Gliewe | Caroline | – | 27.04.1842 | 04.11.1901 |
| Greinte | Erich | – | 26.10.1903 | 06.10.1909 |
| Grosch | Franz | – | 21.10.1819 | 23.05.1898 |
| Grosch | Albert | – | 12.03.1821 | 05.03.1904 |
| Grosch | Franz | – | 23.07.1844 | 25.03.1928 |
| Grosch geb. Zessin | Hermine | – | 01.04.1888 | 28.11.1911 |
| Groth | Johann | – | 29.05.1847 | brak daty |
| Groth | Hermann | – | 02.02.1839 | 10.01.1929 |
| Groth geb. Krause | Henriette | – | 16.12.1844 | 15.05.1911 |
| Groth geb. Steinhorst | Emilie | – | 28.07.1842 | 27.01.1929 |
| Halspap | Theodor | – | 24.01.1857 | 30.03.1929 |
| Halspap geb. Ratzke | Berta | – | 28.07.1853 | 27.02.1924 |
| Harder | Albert August | – | 23.07.1841 | 02.07.1913 |
| Harder geb. Selte | Friederike | – | 04.10.1832 | 11.11.1910 |
| Hildebrandt | Herman | – | 05.01.1839 | 23.04.1894 |
| Hildebrandt | Friedrich | – | 12.11.1845 | 25.03.1906 |
| Hildebrandt geb. Hildebrandt | Auguste | – | 03.01.1850 | 05.08.1913 |
| Karkowsky | August | – | 23.01.1845 | 25.11.1919 |
| Karkowsky geb. Ritz | Karoline | – | 04.01.1842 | 12.04.1921 |
| Köpe | Theodor | – | 17.02.1852 | 04.10.1930 |
| Köpe | Wilhelm | – | 28.04.1812 | 09.09.1894 |
| Köpe | Maria Karoline | – | 27.10.18– | 30.07.1900 |
| Köpe geb. Kölm | Auguste | – | 25.12.185- | 02.05.1936 |
| Köpke | Friedrich | – | 09.10.1858 | 06.04.1909 |
| Köpke geb. Schlawin | Pauline | – | 27.02.1855 | 14.01.1904 |
| Krause geb. Ga[-]z | Henriette | – | 25.02.1830 | 26.03.1909 |
| Kutschke | Franz | – | 17.12.1851 | 15.04.1922 |
| Kutschke | Herman | – | 26.10.1882 | 16.12.1923 |
| Kutschke geb. Bigors | Karoline | – | 30.03.1853 | 03.10.1920 |
| Last | Albert | – | 18.06.1841 | 02.08.1911 |
| Last geb. Müller | Luise | – | 11.12.1834 | 21.11.1910 |
| Lemm | Frust | – | 14.10.1840 | 07.01.1901 |
| Lemm geb. Schilling | Albertine | – | 18.01.1835 | 11.05.1909 |
| Lietz | Elisa Ida Therese | – | 14.03.1912 | 30.07.1912 |
| Lohse geb. Müller | Maria | – | 17.03.1828 | 05.12.1900 |
| Lost | Adeline | – | –.08.186- | 24.07.1897 |
| Manrers geb. Nopt | Auguste M. | – | 26.05.1830 | 05.12.1901 |
| Meher | Carl | – | 30.05.1849 | 30.07.1902 |
| Midleh | Karoline | – | 22.12.1822 | 09.12.1902 |
| Midleh | Heinrich | – | 27.02.1835 | 14.04.1903 |
| Moldenhauer | Willy Bernhard Heinrich | – | 02.06.18– | 07.07.18– |
| Müller | Otto Carl Franz | – | 30.08.1902 | 29.10.1906 |
| Müller geb. Möws | Johan | – | 07.12.1851 | 29.11.1899 |
| Müller geb. Ziegler | Alwine | Żona Theodora Müller. | 17.02.1827 | 28.12.1909 |
| Nosske | Auguste | – | 06.03.1842 | 15.02.1905 |
| Pawelte geb. Albrecht | Karoline Johanna | – | 18.03.1840 | 29.11.1909 |
| Pfass [Psass] | Charlotte | – | 22.07.1811 | 14.12.1899 |
| Pollex geb. Kubitz | Augusta | – | 28.08.1888 | 28.02.1935 |
| Poosch | Karl | – | 20.04.1864 | 29.08.193- |
| Poosch geb. Papen—- | Berta | – | 17.12.1864 | 01.06.1933 |
| Radtke geb. Remus | Frustine | – | 27.01.1824 | 04.12.1895 |
| Ratzke geb. Zessin | Berta | – | 24.02.1874 | 02.08.1926 |
| Reitzel | Christian | – | 20.04.1823 | 05.05.1894 |
| Ritz | Carl | – | 30.11.1845 | 10.11.1900 |
| Ruch | Frust Friedrich | – | 14.03.1912 | 30.07.1912 |
| Ruch | Ida Maria Helene | – | 12.11.1901 | 05.02.1902 |
| Ruch | Heinrich Johan | – | 10.10.1827 | 21.01.1904 |
| Ruch | Wilhelm | 29.10.1859 | 18.01.1919 | |
| Ruch | Johanna | Żona Wilhelma Ruch. | 1-.08.1859 | 14.11.1918 |
| Sander | Adolf | – | –.11.1880 | 13.02.1939 |
| Schmidt geb. Schilling | Alwine | – | 29.04.1851 | 25.02.1898 |
| Schröder | Friedrich | – | 10.01.1887 | 02.09.1914 |
| Schröder geb. Daske | Ida | – | –.–.1882 | 23.02.—- |
| Schröder geb. Schröder | Bertha | Żona Friedricha Schröder. | 15.10.1840 | 01.12.1910 |
| Sengstod geb. Brüggemann | Berta | – | 06.05.1844 | 19.09.1908 |
| Sill | Heinrich | Robotnik. | 26.08.1887 | 11.02.1906 |
| Sill | Frust | Robotnik. | 03.10.1846 | 06.04.1912 |
| Sill geb. Kutschre | Karoline | Z Bydlina. | 08.02.1829 | 28.04.1906 |
| Soit | Friederite Louise | – | 25.02.1831 | 29.05.1903 |
| Sonneman | Emma Maria | – | 26.02.1877 | 08.06.1897 |
| Sonneman | Hein. | – | 27.10.1844 | 12.12.1899 |
| Stubbe | Herman | Z Bydlina. | 27.02.1846 | 20.03.1908 |
| Stumm | Johann | – | 11.04.1838 | 05.11.1903 |
| Stumm geb. Teske | Albertine | – | 27.01.1835 | 20.02.1905 |
| Teste geb. Hoffmann | Karoline | – | 22.02.1836 | 12.01.1904 |
| Treptow | Reinhold Friedrich | – | 25.10.1868 | 27.02.1908 |
| Wenzlaff | Hedwig | – | 18.09.1908 | 07.01.1937 |
| Wickler | Otto | – | –.–.—- | –.–.—- |
| Wiedenhöst geb. Lemm | Karoline | – | 04.06.1855 | 05.05.1916 |
| Wienert geb. Duske | Charlotte | – | 06.01.1838 | 11.05.1925 |
| Wittenberg geb. Wilte | Justine Wilhelmine | – | 29.08.1831 | 19.12.1909 |
| Wittenburg | Maria | – | 13.01.1884 | 15.11.1937 |
| Wittenburg | Henriette | – | 23.07.1863 | 08.12.1901 |
| Wittenburg geb. Zessin | Wilhelmine | – | 30.05.1825 | 08.01.1907 |
| Wittenburg geb. Zielke | Alwine | – | 06.10.1859 | 20.03.1915 |
| Zessin | Carl | – | 14.09.1828 | 07.11.1901 |
| Zessin geb. Ireise | Catharine | – | 02.10.1816 | 31.01.1898 |
| Zessin geb. Loll | Caroline | Z Bydlina. | 27.05.1837 | 19.08.1909 |
| Zessin | Wilhelm | – | 14.10.1838 | 23.03.1915 |
| Zessin | Otto | – | 10.11.1857 | 25.04.1926 |
| Zessin | Karl Friedrich | Z Machowina. | 30.10.1827 | 02.06.1897 |
| Zessin | Karl | – | 09.12.1810 | 07.01.1897 |
| Zessin | Marie | – | 23.–.1898 | –.–.1905 |
| Zessin | Frieda | Dziecko. | –.–.—- | –.–.—- |
| Zessin geb. Kramer | Caroline | – | 16.07.1816 | 06.02.1902 |
| Zessin geb. Seils | Albertine | – | 02.08.1851 | 25.07.1904 |
| Ziesemer | August | – | 09.01.1862 | 27.04.1915 |
| Ziesemer geb. Rennhat | Caroline | – | 03.06.1863 | 04.08.1898 |
| Ziesemer geb. Schröder | Friederike | – | 16.06.1873 | –.09.1929 |
Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 530-533.
2. Landwirtschaftliches Adreßbuch der Provinz Pommern, Stettin 1939, s. 294.
3. Pommersches Güter-Adressbuch, Stettin 1892, s. 160.
4. http://pomorskie.regiopedia.pl/wiki/dombois-friedrich-wilhelm.