Damnica – Hebrondamnitz

Damnica – siedziba urzędu gminy i sołectwa, licząca 1203 mieszkańców. Przed wybuchem II wojny światowej mieszkało tu 717 osób (17.05.1939r.)1. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1407 r. i wymieniona została wówczas nazwa Damnitze. W 1469 r. książę pomorski Eryk II przekazał w lenno braciom Klausowi i Lorenzowi von Stojentin kilka wsi pomorskich, wśród których była Damnica. W 1485 r. (oraz przez co najmniej następne 100 lat) majątek był w posiadaniu rodziny von Schwave. W I połowie XVII w. Wilhelm Hohenzollern, elektor brandenburski i książe pruski przekazał wieś (za zasługi w wojnie trzydziestoletniej) Danielowi Dietrichowi von Hepburn. Był on synem Edelmanna Aleksandra Hepburn, szkockiego zwolennika królowej Marii Stuart, który po jej śmierci uciekł do Starogardu na Pomorzu, gdzie ożenił się z córką bogatego kupca. Po śmierci Daniela Hepburn (zmarł na dżumę) majątek odziedziczył jego syn Fryderyk. Z klasyfikacji Hufena możemy dowiedzieć się, że jeszcze w 1717 r. Damnica była w posiadaniu Alexandra Ernsta von Hebron (Hepburn). Pod zarządem tej rodziny wieś przemianowano na Hepburn-Damnitz, a następnie na Hebron Damnitz. Również nazwisko rodowe „Hepburn” uległo zmianie na Hebron. W XVIII wieku Damnica należała do: Johana von Hainsky, Siegfrieda von Hainsky i jego córki Henrietty Dorothei, która poślubiła starostę Friedricha Bogislava von Puttkamer. W 1835 r. majątek w Damnicy kupił (za 12000 talarów) podpułkownik Heinrich Karl Philip von Damnitz. Następnie przejęli go: Richard von Blanckensee (1884)i baron Karl von Gamp (1910), który w 1890 r. ożenił się Klarą Bayer – córką Fridricha Bayera, założyciela koncernu chemicznego i farmaceutycznego. Po śmierci Karla (w 1918 r.) właścicielką majątku została Klara von Gamp, a po niej majątek przejęła (w 1938 r.) najstarsza córka Klara Armster.

Rolnictwo i działalność gospodarcza

W 1891 r. majątek w Damnicy liczył 1545 ha, w tym było: 752 ha gruntów ornych, 12 ha łąk, 27 ha pastwisk, 752 ha lasów i 2 ha powierzchni wodnych. W zabudowaniach gospodarczych znajdowały się: 42 konie, 189 sztuk rogacizny, 1078 owiec i 109 świń. Po 47 latach nowy właściciel majątku nie kładł nacisku na produkcję rolną. Powierzchnia majątku spadła do 750 ha, w tym było: 55 ha gruntów ornych i 695 ha lasów. Zaprzestano hodowli na skalę produkcyjną. Na własny użytek właściciela hodowano: 6 koni, 10 sztuk rogacizny i 20 świń. Poza majątkiem we wsi znajdowało się 86 gospodarstw rolnych, w tym:
– 28 o powierzchni od 0,5 do 5 ha,
– 27 o powierzchni od 5 do 10 ha,
– 30 o powierzchni od 10 do 20 ha,
– 1 o powierzchni powyżej 20 ha.
Przed II wojną światową handel i rzemiosło były w Damnicy dobrze rozwinięte. Działały tutaj: tartak należący do rodziny von Gramp-Massaumen’a, sklepy- wielobranżowy E. Liedtke, materiałów budowlanych Wodetzki’ego oraz towarów kolonialnych Wernera Platha, który prowadził również karczmę. We wsi działalność prowadzili między innymi: kominiarz Alfred Hoffmann, piekarz P. Schulz, malarz Natzmer, rzeźnik Paul Lenk oraz handlarz bydłem Alfred Lietzke. Swoje warsztaty mieli tutaj również:kowal H. Grunst, szewcy Daschke, Mickley i Sädler, oraz kołodzieje K. Guhl i H. Sill. Na dworcu kolejowym Pani Bertram prowadziła restaurację. Gabinet dentystyczny należał do H. Winkelmann’a.

Kościół

Mieszkańcy Damnicy byli w większości ewangelikami. W 1925 r. tylko 14 osób deklarowało katolicyzm. Wieś należała do parafii w Dammen (Damno), a tym samym do okręgu kościelnego Stolp-Altstadt (Słupsk Stare Miasto). Na przełomie 1906/1907 wybudowano( na południowo-zachodnim skraju parku dworskiego) kaplicę.

Ostatnie dni wojny

Miejscowość została zajęta przez wojska radzieckie 8 marca 1945 r. Podczas II wojny światowej zginęło 19 mieszkańców wsi, 75 zaginęło i 31 poległo w szeregach armii niemieckiej.

Cmentarze

Cmentarz nr 1

Data założenia:	Brak danych
Położenie:	Po lewej stronie drogi wylotowej z Damnicy w kierunku Zagórzycy, za wiaduktem.
Współrzędne geograficzne:	N 54.498052°, E 17.267943°
Powierzchnia:	Brak danych.
Układ przestrzenny:	Granice cmentarza nieczytelne. Nie zachował się układ grobów.
Zachowały się:	Brak śladów świadczących o przeznaczeniu tej części terenu.

Cmentarz nr 2

Data założenia:	XIX wiek
Położenie:	Zachodni skraj wsi, po prawej stronie drogi wylotowej z Damnicy w kierunku Zagórzycy, przed wiaduktem.
Współrzędne geograficzne:	N 54.498837°,  E 17.266770°
Powierzchnia:	± 2900 m2
Układ przestrzenny:	Posadowiony na wzniesieniu terenu na linii wschód-zachód. Zmarłych grzebano na linii wschód-zachód. Wejścia na teren grzebalny  znajdowały się w narożnikach: północno-wschodnim i południowo-wschodnim. Kwatera dziecięca znajduje się w północno-zachodniej części cmentarza.
Najstarszy zachowany element:	Żeliwna tablica inskrypcyjna upamiętniająca Heinricha Böhnke zm. 18.03.1888r.
Zachowały się:	– 42 krzyże żeliwne, – 23 granitowe podstawy pod żeliwne krzyże,  – 2 drewniane krzyże,  – 2 krzyże wykonane z metalowych rur, – 1 granitowy obelisk,  – 2 nagrobki z betonowym krzyżem,  – 5 kamiennych krzyży, – 2 Kamienne nagrobki,  – 5 żeliwnych płyt inskrypcyjnych, – 3 żeliwne ażurowe ogrodzenia grobów,  – 12 obrysów mogił (z granitu i betonu),  – 13 obrysów mogił w kształcie trumny (tumby),  – 4 nagrobki w kształcie pnia drzewa, bez tablic inskrypcyjnych,  – 42 fragmenty po nagrobkach,

Cmentarz właścicieli ziemskich

Data założenia:	Brak danych.
Położenie:	Około 100 m po prawej strony drogi Damnica – Damno.
Powierzchnia:	± 1500 m2
Współrzędne geograficzne:	N 54.50414° E 17.28588°
Układ przestrzenny:	Na założenie wykorzystano naturalną kotlinę. Od strony południowo-zachodniej kotlinę zamykało 42m ogrodzenie składające się z 2 słupów bramy wejściowej i 10 filarów podtrzymujących metalowe przęsła. W centralnym punkcie cmentarza, na wprost bramy wejściowej, znajdował się grobowiec, w którym pochowano Karla von Gamp (zm. 1918) i Klare von Gamp. Do jego budowy użyto m.in. cegieł: czerwonej typu gotyckiego (0,30m x 0,14m) oraz w formie sześcianu i profilowanej ozdobnej. Miejsce głównego grobowca jest położone na linii północny-wschód – południowy-zachód. Został on całkowicie zniszczony. Z zachowanych śladów możemy jedynie określić jego przybliżoną wielkość: szerokość 4,0 m, długość 8,0 m. Od 1919 r. do 1970 r. znajdował się w tym miejscu pomnik wykonany przez znanego niemieckiego rzeźbiarza Fritza Klimscha. Rzeźba przedstawiała klęczącego nagiego mężczyznę, który podpierał ręką pochyloną głowę. Klęczał on na wysokim postumencie z wapnia muszlowego. Rzeźba została sprowadzona przez Klarę von Gamp. Obecnie pomnik znajduje się w Słupsku, na skwerze Pierwszych Słupszczan. Na zachodnim skraju cmentarza, 14m od ogrodzenia znajduje się drugie miejsce pochówkowe (2,96m x 3,78m), otoczone granitową opaską (0,25m x 0,25m). W granitowych blokach były zamontowane metalowe słupki o przekroju kwadratowym, na których wspierały się przęsła okalającego grób wraz z żeliwnymi tablicami inskrypcyjnymi. Grób jest posadowiony na linii północny-wschód – południowy-zachód. We wschodniej części cmentarza znajdują się obok siebie dwa grobowce położone na linii wschód – zachód.
Zachowały się:	– pomnik wykonany przez Fritz′a Klimsch′a, który obecnie znajduje się w Słupsku przy ul. Starzyńskiego, – żeliwna tablica inskrypcyjna upamiętniająca 5 zmarłych członków rodziny von Damitz.

Przy drodze wylotowej z Damnicy w kierunku Zagórzycy znajduje się stadion sportowy z 1924 r., wybudowany na terenie darowanym mieszkańcom wsi przez baronową Klarę von Gramp. Przed wojną był to jeden z lepiej wyposażonych obiektów sportowych w powiecie. Na jego terenie znajdowało się miejsce upamiętniające poległych podczas I wojny światowej mieszkańców Damnicy i należącego do niej okręgu wiejskiego. Wejście na teren stadionu i do miejsca pamięci znajdowało się po prawej stronie drogi wylotowej ze wsi w kierunki Mianowic. Zachowały się filary bramy z ociosanych bloków granitowych. Na przeciwko bramy znajdowały się szerokie (na 8 m), schody prowadzące do kaplicy, która była pokryta dwuspadowym dachem. W jej wnętrzu, w tzw. sali bohaterów znajdowała się tablica z czarnego granitu ze słowami „Ku czci poległych naszych braci w I wojnie światowej 1914-1918.”.
Zachodnia granica stadionu była obsadzona 27 dębami. Pod każdym z drzew znajdował się polny kamień z wyrytym imieniem, nazwiskiem, datą urodzin i datą śmierci poległego. Obecnie odnaleziono 4 kamienie upamiętniające Karla Böhnke, Karla Kosbab, Hermanna Kosbab i Karla Radtke. W północno-wschodnim rogu boiska znajdował się pomnik upamiętniający jedynego poległego mieszkańca Damnicy podczas wojny francusko-pruskiej. Na granitowym głazie znajdowała się inskrypcja: „Zu Ehren des Sergeanten Heinrich Pionke, geb. 24.6.1840 zu Hebrondamnitz, gef. 23.1.1871 im Gefecht vor Dijon als Fahnenträger des II. Btls. 8. Pomm. Inftr. Regts. Nr 61 – Getreu bis in den Tod” 3

Pochowani na cmentarzu rodowym

Nazwisko	Imię	Tytuł / oznaczenie	Data urodzenia	Data śmierci
von Arnim geb. v. Damitz	Clara	–	–.–.—-	01.05.1883
von Blanckensee	Erich	–	–.–.—-	10.01.1859
von Blanckensee	Anna	–	–.–.—-	13.04.18–
von Damitz	Heinrich Karl Philip	Podpułkownik.	–.–.—-	05.01.1869
von Damitz geb.v. Puttkamer	Henriette	–	–.–.—-	27.05.1848
von Gamp	Karl	Baron.	–.–.—-	–.–.1918
von Gamp geb. Bayer	Klara	Córka znanego przemysłowca farmaceutycznego.	–.–.—-	–.–.1938

Pochowani na cmentarzu w Damnicy

Nazwisko	Imię	Tytuł / oznaczenie	Data urodzenia	Data śmierci
Birr	Karl	Mąż Johanne z dm. Kosbab, mistrz bednarski.	15.05.1827	09.05.1912
Birr geb. Kosbab	Johanna	Żona Karla Birr.	21.09.1825	22.11.1887
Birr	Albert	–	15.12.1868	27.06.1928
Birr geb. Reiske	Emma	–	11.12.1892	07.04.1940
Birr	Heinrich	Robotnik.	18.07.1861	15.04.1908
Bödler	Heinz	Zginął śmiercią lotnika podczas szkolenia.	20.02.1918	24.03.1943
Boelzke	Wilhelm	Hodowca owiec.	25.09.1831	18.09.1916
Böhnke	Heinrich, Hermann	–	20.12.1882	12.05.1904
Böhnke	Franz	–	26.09.1851	25.01.1890
Böhnke	Heirich	–	04.03.1817	18.03.1888
Böhnke	Albert	Syn listonosza Böhnke.	26.09.1893	28.04.1894
Böhnke geb. Mischke	Mischke Dorothea	–	02.12.1820	21.12.1891
Bonneß	Carl	Zwrotniczy.	11.02.1861	16.12.1903
Cilrid	Franz	–	19.05.18-9	01.04.1904
Dehn	Gizela	–	15.08.1884	08.04.1947
Dollase	Albert	–	10.01.1868	03.06.1903
Dollase	Paul Franz Wilhelm	–	11.07.1897	10.04.1914
Franziska	Bertha	–	21.09.—-	18.12.1913
Freitag geb. Gildemeister	Henriette	–	05.03.1841	01.11.1900
Gaedtke	Wilhelm	–	02.07.1815	15.11.1899
Garbe	Bernhard	–	09.02.1850	19.06.1906
Garbe	Albert	–	24.06.1836	13.04.1894
Gilrich	Franz	–	19.05.1849	01.04.1904
Golchert geb. Hingst	Friederike	Deputatnik.	06.08.1835	10.11.1904
Grabow	Erich	–	14.02.1905	27.09.1933
Grabow geb. Papart	Rudolpfine	–	25.08.1879	17.01.1920
Greinke geb. Pett	Johanna	–	09.12.1850	25.03.1902
Groth	Karl	–	25.02.1837	24.02.1922
Guhl	Meta	–	13.12.1919	08.09.193-
Guhl	Otto	–	12.09.1807	11.03.1910
Hingst	Berta	–	09.09.1870	–.05.1945
Hingst	Otto	–	17.09.1873	–.04.1956
Hochfeld	Henriette	–	15.12.1839	08.09.1902
Hoppe	Hermann	–	07.08.1861	15.03.1902
Jeschke	Ferdinand	–	20.01.1859	11.02.1942
Kirk	Frieda	–	03.06.1922	17.07.1943
Kirk	Karl	–	24.12.1872	–.–.—-
Kirk	Karol	–	03.11.1899	28.01.1968
Kirk	Emma	–	01.01.1896	13.02.1982
Kosbab	Gottlieb	Leśniczy.	05.01.1833	18.01.1915
Kosbab	Karl	–	14.07.1859	25.12.1910
Kosbab	Max	–	01.03.1885	27.05.1935
Kramp	Wilhelm Friedrich	–	15.10.1881	01.07.1901
Krause geb. Radtke	Bertha	–	18.10.1853	12.05.1939
Krause	Berta	–	17.06.1884	18.04.1912
La–ge	Margarete	–	18.07.1890	–.02.1935
Leese	Erna	–	03.01.1909	08.03.1933
Lietzke	Gustav	Handlarz bydłem / mąż Louise z dm. Kranzusch.	11.11.1817	09.10.1889
Lietzke geb. Kranzusch	Louise	Żona Gustava Lietzke.	22.09.1821	30.12.1903
Lüdtke	Frieda Bertha Franziska	–	21.09.1900	18.12.1913
Massow geb. Ulrich	Emma	Córka Berty i Friedricha Ulrich.	11.12.1891	30.07.1920
Marohn	Karl	–	04.06.1900	17.10.1955
Mathilde geb. Rünstler	Wilh.	–	19.01.1830	17.10.1906
Mickleÿ	Johann	Właściciel gospodarstwa.	03.09.1853	03.12.1911
Müller	Wolfgang	–	10.08.1945	31.10.1945
Müller	Theodor	Pasterz.	12.06.1848	28.09.1903
Müller	Wilhelm	Cieśla.	22.08.1830	31.03.1906
Müschke geb. Krupp	Henriette	–	15.08.1832	01.07.1906
Nitz	Hermann	–	04.12.1841	09.01.1904
Parpat	Otto	–	20.02.1895	10.04.1933
Parpat geb. Birr	Adeline	–	13.12.1850	14.01.1899
Perlid geb. Seils	Johanna Karoline	–	24.06.1837	24.02.1912
Plath geb. Strehow	Emma	–	01.03.1865	12.11.1938
Plath	Maria	–	–.04.188-	17.02.1939
Plath	Friedrich	–	30.05.1—	-2.03.—-
Priebe	August	Mąż Karoline z dm. Müller.	01.02.1835	29.05.1898
Priebe geb. Müller	Karoline	Żona Augusta Priebe.	01.12.1836	18.08.1924
Priebe	Wilhelm	–	11.01.1828	30.04.1902
Priebe	Robert	–	19.06.1857	18.10.1915
Priebe geb. Bruder	Johanna	–	11.11.1829	10.11.189-
Radtke	Therese	–	17.04.1871	05.01.1934
Radtke geb. Radtke	Bertha	–	18.10.1853	12.05.1939
Radtke	Leo	Inftr.-Regt. 46 / zmarł w Halberstadt.	08.11.1890	08.03.1919
Radtke	Albert	–	08.03.1881	10.12.1919
Radtke geb. Blau	Adeline	–	20.05.1862	–.09.1917
Retzlaff	Heinrich	Mąż Johanne z dm. Miottel.	27.09.1845	22.12.1926
Retzlaff geb. Miottel	Johanna	Żona Heinricha.	14.01.1840	20.03.1909
Ritz	Hermann	Młynarz.	04.12.1841	09.01.1904
Sädler	Werner	–	08.12.1898	29.04.1935
Sädler	Heinz	Sierżant Luftwaffe, zginął podczas szkolenia.	20.02.1918	24.03.1943
Schardin geb. Lenke	Adeline	–	16.08.1836	26.10.1914
Schoth geb. Bolduan	Anna	–	03.04.1890	09.10.1941
Schulz	Albertine	–	26.08.1829	19.04.1899
Schwarz	Loise	–	22.03.1893	04.08.1913
Schwate geb. Schneider	Maria	–	13.03.1839	14.08.1904
Specht	Henny	Nauczycielka.	24.10.1893	24.12.1945
Specht	Hellmut	Pilot Luftwaffe / grób symboliczny.	–.–.1916	–.–.1941
Specht	Harry	Pilot Luftwaffe.	–.–.1919	–.–.1944
Stach	Emil	Majster budowlany.	02.04.1896	18.10.1941
Steffenhagen	Johann	–	26.11.1835	18.04.1899
Steffenhagenn geb. Groth	Johanna	–	22.08.1838	30.09.1901
Striecker	Karl	–	25.11.1835	20.12.1906
Szczepan	Walter Frich	–	22.04.1895	19.01.1910
Trapp	Erich	–	08.10.1914	04.09.1915
Trapp	Gerhard	–	22.09.1921	02.10.1922
Trapp	Gustav	–	30.06.1858	10.07.1924
Ulrich	Friedrich	Mąż Berty z dm. Massow.	05.04.1837	13.10.1927
Ulrich geb. Striecker	Berta	Żona Friedricha Ulrich.	05.08.1857	15.01.1916
Wiedenhöst	Karl	–	20.01.1882	01.06.1912
Wiedenhöst	Karl	Weteran wojny prusko-francuskiej 1870-1871.	08.07.1843	27.06.1925
Wiedenhöst geb. Nofke	–	Żona Karla Wiedenhöst, weterana wojny 1870-1871.	22.05.1844	20.09.1910
Wummel	Franz	–	04.09.1875	03.04.1920
Zilske	Hermine	–	16.03.1849	11.11.1905
Zitzke	Axel	–	12.10.1944	19.04.1945

HebronMieszkańcydamnitz (Damnica) polegli podczas wojen

Stopień	Nazwisko	Imię	Data urodzenia	Data śmierci	Miejsce śmierci / wiek / uwagi
–	Pionke	Heinrich	24.06.1840	23.01.1871	II Btls. 8 Pomm. Inftr. Regts. Nr 61 / poległ w bitwie pod Dijon (Francja).3
–	Kosbab	Hermann	03.09.1880	08.12.1914	–
–	Radtke	Karl	13.05.1888	08.12.1914	–
–	Böhnke	Karl	12.02.1880	27.06.1915	–
–	Kosbab	Karl	09.02.1882	05.10.1915	–
Gefreiter	Radtke	Leo	08.11.1890	08.03.1919	Inftr.-Regt. 46 / zmarł w Halberstadt.
Oberleutnant	Specht	Hellmut	–.–.1916	–.–.1941	Pilot Luftwaffe / lat 26 / zginął nad Kanałem La Manche / syn Henny Specht.
Feldwebel	Sädler	Heinz	20.02.1918	24.03.1943	Kandydat na pilota / zginął śmiercią lotnika / 25 lat / syn Ernsta Sädler’a / mszę za zmarłego odprawiono w Damnicy 02.04.1943 r. o godz. 16.30.2
Feldwebel	Specht	Harry	–.–.1919	–.–.1944	Pilot Luftwaffe / lat 25 / syn Henny Specht.

Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 563-566.
2. Die Grenz-Zeitung – 1943.
3. Materiały o Damnicy otrzymane od Pani Ewy Kazanowicz.