Warblewo – Warbelow

Warblewo – wieś w gminie Słupsk. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1478 r. Warblewo było wsią dworską, starą własnością lenną rodziny von Massow. W 1619 r. majątek został sprzedany Georgowi von Nettelhorst z Kurlandii (obecnie zachodnia część Łotwy). W I połowie XVIII w. należało ono rodziny von Nettelhorst. Według klasyfikacji Hufen’a – właścicielem wsi był w 1717 r. Jürgen von Nettelhorst. Jeszcze w XVIII w. przeszła ona na własność hrabiego von Reichenbach, który w 1762 r. sprzedał ją inspektorowi Johannowi Schröder. W późniejszych latach wieś znajdowała się w rękach: Kaspara Friedricha von Massow i Johanna Benjamina Planitzer. Przez małżeństwo Augusta Martina Wilhelma von Schon z Wilhelmine von Planitzer majątek przeszedł na własność rodziny von Schon, która posiadała go do 1845 r. Następnie właścicielem wsi został podporucznik Meier z 5 Pułku Huzarów Blüchera ze Stolp (Słupsk), który w 1852 r. sprzedał majątek za 70 tys. talarów sławnemu ornitologowi Eugenowi Ferdinandowi von Homeyer. Utworzył on w Warblewie park krajobrazowy i muzeum ptaków. Był członkiem założycielem Niemieckiego Towarzystwa Ornitologicznego. Po śmierci żony sprzedał wieś w 1873 r. Augustowi Neitzke i zamieszkał w Stolp (Słupsk) gdzie zmarł 31.05.1889 r. Zostawił on po sobie wiele publikacji ornitologicznych i kolekcję 20 tys. ptaków, które trafiły do Muzeum Historii Naturalnej w Braunschweig. Nowy właściciel zbudował dwór, gorzelnię, obory i zmeliorował łąki. Powiększył swój majątek o zakup m.in. wsi Granzin B (Grąsino) i Papritzfelde (Paprzyce), gdzie mieszkał do swojej śmierci. Jego syn Leo, który w 1879 r. przejął majątek w Warblewie, rozwijał gospodarstwo, założył nowe drenaże, zmeliorował łąki i stawy rybne. Córka Augusta – Margarete von Duisburg otrzymała w spadku wsie Grąsino i Paprzyce. Pod koniec XVIII w. w Warblewie oprócz majątku funkcjonowały 4 gospodarstwa rolne. W 1929 r. przeszło ono na własność Ericha Neitzke, który był ostatnim właścicielem wsi Warblewo.

Rolnictwo i działalność gospodarcza

Powierzchnia majątku w Warblewie wynosiła 1183 ha (w 1938 r.), w tym było: 625 ha gruntów ornych, 40 ha łąk, 42 ha pastwisk, 469 ha lasów, 3 ha nieużytków i 4 ha powierzchni wodnych. Inwentarz w zabudowaniach gospodarczych składał się z: 72 koni, 225 sztuk bydła. Poza majątkiem we wsi znajdowało się 25 gospodarstw rolnych, w tym:
– 13 o powierzchni od 0,5 do 5 ha,
– 6 o powierzchni od 5 do 10 ha,
– 5 o powierzchni od 10 do 20 ha,
– 1 o powierzchni powyżej 20 ha.
Na przełomie 1941/42 znajdowały się we wsi: jedna karczma należąca do wdowy Held, sklep z towarami kolonialnymi Richarda Schröder’a. Mieli tutaj swoje warsztaty kowal H. Krüger i szewc Max Erdmann.

Kościół

Mieszkańcy Warblewa byli ewangelikami. W 1925 r. tylko jedna osoba deklarowała katolicyzm. Wieś należała do parafii w Vessin (Wieszyno), tym samym do okręgu kościelnego Stolp-Altstadt (Słupsk Stare Maiasto).

Szkoła

Pierwsza wzmianka o szkolnictwie w Warblewie datowana jest na 21.11.1816 r. Wówczas utworzono tu zarząd szkolny. Pierwszym nauczycielem był Friedrich Giltzow. Zajęcia szkolne odbywały się trzy razy w tygodniu. Wówczas opłaty za naukę dzieci ponosili rodzice. Pieniądze na utrzymanie szkoły pozyskiwano również ze ślubów i chrztów. W 1932 r. we wsi funkcjonowała dwustopniowa szkoła powszechna z dwiema klasami i jednym nauczycielem. W tatmtym okresie do szkoły uczęszczało 75 dzieci. Ostatnimi nauczycielami tamtejszej szkoły byli: Ernst Heratsch i Alfred Hingst, który poległ w 1943 r.
Ostatnie dni wojny.
Na przełomie lutego i marca 1945 r. Warblewo było przepełnione uchodźcami. 6 marca został ogłoszony przez Ortsgruppenleiter’a (naczelnika lokalnej grupy NSDAP) rozkaz do ewakuacji. W nocy 8 marca mieszkańcy opuścili wieś. Kolumna uchodźców dotarła tylko do Damnicy do której wieczorem wkroczyły wojska radzieckie. 13 marca uchodźcy zawrócili do Warblewa . W drodze powrotnej zmarł ( w wieku 70 lat) teść inspektora Hohensee – Franz Mahn z Borzęcina. Został on pochowany w mianowickim lesie . 13 marca Rosjanie zastrzelili inspektora majątku Arthura Hohensee i jego żonę. 22 marca została zastrzelona Pani Haarbrücker z Prus Wschodnich, która osierociła troje dzieci. Spłonęła gorzelnia, stajnie koni i bydła oraz dom leśniczego. 7 kwietnia Rosjanie wyprowadzili ze wsi wszystkich młodych mężczyzn i kobiety, w tym wielu uchodźców. Po krótkim pobycie w Słupsku wszyscy zostali deportowani do Związku Radzieckiego. Podczas II wojny światowej zginęło 10 mieszkańców wsi, 27 zaginęło i 21 poległo w szeregach armii niemieckiej.
Pierwsi Polacy przybyli do Warblewa w październiku 1945 r.

Cmentarz

Miejsce pochówku niemieckich mieszkańców wsi znajdowało się na północny-wschód od miejscowości, po prawej stronie drogi prowadzącej do Warblewka. Obecnie na terenie dawnego cmentarza ewangelickiego znajduje się kościół filialny. Wejście na teren pochówkowy znajdowało się od strony zachodniej. Nie zachowały się granice cmentarza, więc trudno określić wielkość terenu pochówkowego. Brak śladów po mogiłach. Tylko jeden element nagrobny zachował się w pierwotnym miejscu. Jest to betonowy krzyż, upamiętniający miejsce pochowania małżonków – Pauliny i Roberta Glende zmarłych w latach 30 XX w. W trakcie prac porządkowych wokół kościoła, w tym budowy ogrodzenia, natrafiono na uszkodzony krzyż żeliwny z początku XX w. oraz fragment krzyża ażurowego z grobu dziecięcego z końca XIX w. Są to jedyne ślady po dawnym cmentarzu ewangelickim. W roku 2000 odsłonięto granitowy obelisk z inskrypcją w języku niemieckim i polskim upamiętniający przedwojennych mieszkańców Warblewa, którzy spoczęli w tym miejscu.

Pochowani na dawnym cmentarzu
 NazwiskoImię Tytuł / oznaczenie Data urodzenia Data śmierci 
Glende geb. Much Pauline Żona Roberta Glende. 19.09.186228.04.1938
Glende Robert Mąż Pauline Glende z dm. Much.  14.08.186310.11.1939 
Heyer Franz –  23.11.1889 18.03.1896
Heyer Albert –   27.07.1894  21.03.1896 
Schwarz [—]rel –  08.1858 2525.06.1909

Mieszkańcy Warbelow (Warblewo) polegli podczas wojen

 StopieńNazwisko ImięData urodzenia Data śmierci Miejsce śmierci / wiek / uwagi 
Obergefreiter Radtke Fritz –.–.—- –.–.1943 Front wschodni / 27 lat / syn Gustava Radtke / mszę za poległego odprawiono w Wieszynie 14.03.1943 r. o godz. 14.30 / odznaczony brązową odznaką za odniesione rany i medalem wschodnim. 
Grenadier Garz Rudi –.–.—- –.–.1943 Front wschodni / 20 lat / syn Anny Garz z dm. Peters. 

Źródło:
1.http://pl.wikipedia.org/wiki/Warblewo_(województwo_pomorskie).
2. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss.1008-1012.
3. Die Grenz-Zeitung – 1943.

Scroll to Top