Swołowo – Schwolow

Swołowo – wieś w gminie Redzikowo. W 1240 r. należała do zakonu Joannitów. W XIV wieku była w posiadaniu rodziny von Below, a następnie von Glasenapp (1474 r.). W 1474 roku książę Eryk II i Peter Glasenapp dokonali wymiany miasta Polanów na sześć wsi: Sławska, Swołowa, Mazowa, Kanina, Hiveze i Bosezow. W późniejszych latach Swołowo weszło w skład wsi królewskich, które podlegały urzędowi w Słupsku. Pod koniec XVIII wieku nastąpiło uwłaszczenie chłopów, tj. nadanie chłopom na własność użytkowanej przez nich ziemi. Dnia 10 maja 1934 r. na uroczystej akademii w Starkowie przedstawiciele 131 pomorskich rodzin, którzy od ponad 200 lat gospodarują na swojej ziemi, otrzymało ręcznie rzeźbione dębowe tablice pamiątkowe. Ze Swołowa tablice otrzymali przedstawiciele 9 rodzin: Albert Albrecht I (od 1573 r.),  Albrecht Zessin (od 1581  r.), Albrecht Albrecht (od 1585 r.), Friedrich Albrecht I (od 1654 r.), Gerhard Albrecht (od 1659 r.), Franz Schulz (od 1669 r.), Paul Zessin (od 1689 r.), Schulz Albrecht (od 1694 r.)  i Albrecht Schulz (od 1712 r.). 

Rolnictwo, rzemiosło i handel

W 1939 r. we wsi znajdowało się 39 gospodarstw rolnych, w tym:
– 10 o powierzchni od 0,5 ha do 5 ha,
– 10 o powierzchni od 5 ha do 10 ha,
– 4 o powierzchni od 10 do 20 ha,
– 15 o powierzchni powyżej 20 ha.
Największe gospodarstwa rolne posiadali: Albert Albrecht I – 71 ha, parafia Swołowo – 72 ha, Friedrich Albrecht I – 63 ha, Friedrich Albrecht II – 54 ha, Artur Albrecht – 53 ha, Albert Albrecht II – 52 ha, Albert Schulz – 52 ha, Paul Zessin – 51 ha, Albert Müller – 50 ha, Fritz Duske – 50 ha. 
Handel i rzemiosło były we wsi średnio rozwinięte. W latach 40 XX w. działały w Swołowie kasa oszczędnościowo-pożyczkowa, spółdzielnia mleczarska, sklep wielobranżowy Luise Baller i W. Barz, młyny (wiatraki) należące do Alberta Papenfuß i Roberta Papenfuß. We wsi mieszkali również mistrz murarski Bauske, kowal Pagel, kołodziej Zielske, stolarz Schulz i szewcy Boldt i Sill. Ostatnim burmistrzem Swołowa był Gerhard Albrecht.

Kościół

Według spisu ludności z 17 maja 1939 r. w Swołowie mieszkało 315 osób, tworzących 78 gospodarstw domowych. Wszyscy mieszkańcy wsi byli wyznania ewangelickiego i należeli do parafii w Bruskowie Wielkim, a tym samym do okręgu kościelnego Słupsk Miasto (Stolp Stad).

Szkoła

W latach 30 XX w. istniała tutaj dwustopniowa szkoła powszechna, prowadzona przez jednego nauczyciela – Friedricha Horna. Do szkoły uczęszczało wówczas 66 dzieci. W 1931 r.  na wschodnim skraju wsi  wybudowano nowy budynek szkoły.

Ostatnie dni wojny

Już w styczniu 1945 r. we wsi zaczęły się przygotowania do ewakuacji przed nadciągającymi wojskami radzieckimi. W marcu, jeszcze przed wkroczeniem wojsk radzieckich, wieś była przepełniona około tysiącem uchodźców z Prus Wschodnich i Prus Zachodnich oraz mieszkańcami z sąsiednich okręgów. Dnia 6 marca burmistrz Swołowa Gerhard Albrecht wydał rozkaz do ewakuacji. Tylko część mieszkańców wykonało rozkaz i opuściło wieś. Będąc między Bierkowem i Słupskiem rozeszła się plotka, że Słupsk został zajęty już przez Rosjan. Na tą wiadomość wozy uchodźców zawróciły i zatrzymały się na dwa dni w Bruskowie Wielkim. Nad ranem 8 marca 1945 r. przez Swołowo przejechały dwa radzieckie czołgi, które skierowały się w kierunku Słupska. Wkrótce do wsi przybyło konno wojsko radzieckie. W Swołowie została ustanowiona radziecka komendantura. Dnia 1 sierpnia 1945 r. do wsi przybyli pierwsi Polacy pochodzący z terenów Kielecczyzny, z dawnego województwa białostockiego i rzeszowskiego, a także z dawnych kresów wschodnich. Pierwszym nauczycielem w wiejskiej szkole był pan Cejmer. Niemieccy mieszkańcy wsi zostali deportowani za Odrę 23.11.1945 r. i 26.11.1946 r. Podczas II wojnie światowej zginęło 11 mieszkańców wsi, 27 zaginęło i 25 poległo w szeregach armii niemieckiej. 

Cmentarze

Cmentarz przykościelny

Data założenia:	Brak danych.
Wyznanie / parafia:	Ewangelickie / parafia w Bruskowie Wielkim.
Status:	Nieczynny.
Położenie:	Centrum wsi.
Współrzędne geograficzne:	N 54.477289, E 16.838359
Powierzchnia:	942 m²
Układ przestrzenny:	Teren przykościelny pełnił rolę cmentarza. Granicę terenu kościelnego, a tym samym pochówkowego tworzy mur oporowy z kamieni polnych. Wejście na teren kościelny znajduje się od strony zachodniej. Na północnym skraju cmentarza przykościelnego był posadowiony pomnik upamiętniający poległych mieszkańców wsi podczas I wojny światowej. Nie zachował się układ kwater i grobów.
Drzewostan i roślinność:	Drzewa: dąb, cis.
Najstarszy zachowany element:	Krzyż kamienny upamiętniający Idę Schulz zmarłą 01.12.1894 r. w wieku 4 lat 9 miesięcy i 13 dni.
Zachowały się:	mur oporowy z kamieni polnych wytyczający granicę cmentarza, krzyż kamienny z grobu dziecięcego z XIX w., fragment granitowego nagrobka z inskrypcją wklęsłą z początku XX w., 4 granitowe podstawy pod krzyże żeliwne,  1 obrys mogiły z granitu wytyczający pierwotne posadowienie grobu, granitowe fragmenty nagrobków i obrysów mogił.

Cmentarz parafialny

Data założenia:	Cmentarz powstał w okresie 1850-1890.
Wyznanie / parafia:	Ewangelickie / parafia w Bruskowie Wielkim.
Status:	Nieczynny.
Położenie:	Na południowo-wschodnim skraju wsi.
Współrzędne geograficzne:	N 54°28’35”  E 16°50’44”
Powierzchnia:	± 5300 m2
Układ przestrzenny:	Cmentarz posadowiony na planie prostokąta ściętego od strony północno-wschodniej przez trakt. Położony na płaskim terenie na linii północny-zachód – południowy-wschód. Od strony wschodniej, zachodniej i południowej otoczony polami. Wejście na teren pochówkowy znajdowało się od strony północnej. Zachowało się kilka drzew dębowych w obrysie granicy cmentarza. Cały teren jest gęsto zarośnięty samosiejkami. Nie zachował się układ kwater i grobów.
Drzewostan i roślinność:	Drzewa: dąb / roślinność: bluszcz, barwinek, przebiśnieg.
Najstarszy zachowany element:	Krzyż kamienny upamiętniający Marthe Bothin zmarłą 2 marca 1940 r.
Zachowały się:	1 krzyż wykonany z betonu, 1 tumba,  1 pionowa płyta nagrobna bez tablicy inskrypcyjnej, 1 granitowa podstawa pod żeliwny krzyż, 11 elementów z rozbitych nagrobków.

Pochowani na cmentarzach w Swołowie 

Nazwisko	Imię	Tytuł / oznaczenie	Data urodzenia	Data śmierci
Albrecht	Martin August	–	15.01.1853	07.02.1918
Albrecht	Maria	–	06.03.1797	01.09.1872
Bothin	Martha	–	24.11.1877	02.03.1940
Duske	Dorothea Friederike Maria	–	24.02.1835	31.12.1906
Duske	Johem	–	29.10.1799	26.07.1853
Ister	Emil	–	–.–.—-	–.–.1945
Schultz	Peter	–	10.05.1825	06.02.1892
Schulz	Ida Albertine Caroline	–	18.02.1890	01.12.1894

Mieszkańcy Swołowa polegli w wojnach

Stopień	Nazwisko	Imię	Data urodzenia	Data śmierci	Miejsce śmierci / wiek / uwagi
Gardefüsilier	Albrecht	Ferdinand	–.–.—-	01.02.1871	Odniósł rany w bitwie koło Pontalier (Francja).
Gardegrenadier	Treichel	Johann	–.–.—-	18.08.1870	Poległ w bitwie pod Gravelotte-Saint Privat (Francja).
–	Albrecht	Paul	–.–.—-	–.–.—-	Poległ podczas II wojny światowej.
–	Albrecht	Georg	–.–.—-	–.–.—-	Poległ podczas II wojny światowej.
Rottenführer	Albrecht	Bruno	–.–.—-	–.–.1943	Front wschodni / 22 lata / syn Gerharda Albrechta II i Anny z dm. Noffke / mszę za poległego odprawiono 21.03.1943 r. w Swołowie.

Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 905-908
2. http://www.muzeum.swolowo.pl/swolowo_historia.html
3. Kreisblatt des Landkreises Stolp, 19 Januar 1910