Roślinność cmentarna i jej symbolika
Symbolika roślinności cmentarnej jest bogata i zróżnicowana, nawiązując do różnych tradycji, wierzeń oraz kultury. Rośliny sadzone na cmentarzach mają głębokie znaczenie symboliczne, często związane z ideami wieczności, pamięci, nadziei i życia po śmierci. Oto niektóre z najczęściej spotykanych roślin na cmentarzach oraz ich symbolika:
Barwinek (Vinca L.) – symbolizuje wieczność, nieśmiertelność dzięki wiecznie zielonym liściom. Dzięki swoim właściwością leczniczym we Francji był nazywany fiołkiem czarnoksiężników. Uważano również, że swą moc roślina zawdzięcza paktowi z diabłem. We Włoszech nazywany kwiatem śmierci, gdyż z barwinka pleciono wianki i umieszczano na ciałach zmarłych dzieci. Natomiast Germanie kwiaty barwinka umieszczali w grobach młodych dziewcząt.
Bluszcz pospolity (Hedera helix L.) – symbolizuje wieczność, nieśmiertelność. Roślina charakteryzuje się dużą wytrzymałością na zmienne warunki atmosferyczne, dużą żywotnością i zdolnością przystosowawczą. Jest rośliną wiecznie zieloną. Dzięki tym cechom bluszcz stał się m.in. w kulturze chrześcijańskiej symbolem nieśmiertelności, duszy żyjącej po śmierci. Jest najczęściej spotykaną rośliną na dawnych cmentarzach ewangelickich powiatu słupskiego.
Chryzantemy (Chrysanthemum, Dendranthema ) – w kulturze cmentarnej jest jednym z najważniejszych symboli związanych ze śmiercią, żałobą i pamięcią o zmarłych. Jest to kwiat, który ma szczególne znaczenie w wielu kulturach, a w kontekście cmentarzy i obrzędów żałobnych jego symbolika jest bardzo silna. Chryzantemy, zwłaszcza w wielu krajach europejskich, są tradycyjnie kojarzone z okresem żałoby. Ich obecność na grobach symbolizuje smutek, tęsknotę i pamięć o zmarłych. Kwiaty te często składane są na cmentarzach, zwłaszcza w Dzień Wszystkich Świętych i Zaduszki, kiedy to wspomina się zmarłych. Kolor chryzantem może również wpływać na jej znaczenie. W niektórych kulturach białe chryzantemy symbolizują czystość i szlachetność, czerwone mogą wyrażać miłość i szacunek, a żółte często są symbolem żalu i smutku.
Konwalia (Convallaria L.) – symbolizuje czystość, niewinność, pokorę i pogodzenie z losem. Według legendy pierwsze konwalie wyrosły w miejscu, w którym wsiąkły w ziemię łzy Marii stojącej pod krzyżem z ukrzyżowanym Jezusem. W okresie średniowiecza konwalia była symbolem wiedzy medycznej. Roślina sadzona na grobach lekarzy. Z biegiem konwalie zaczęły symbolizować ból po stracie bliskich i pogodzenia się z losem
Lilie (Lilium L.) – jest często uważana za symbol czystości i niewinności, co czyni ją odpowiednim kwiatem na grobach, zwłaszcza dzieci, a także na grobach osób, które były uważane za czyste duchowo. Białe lilie, w szczególności, symbolizują niewinność i duchową czystość duszy zmarłego. Lilia, ze swoją delikatną formą i cyklicznym kwitnieniem, jest także symbolem zmartwychwstania oraz odrodzenia. Jest to kwiat, który w wielu religiach i tradycjach łączony jest z ideą życia po śmierci, co sprawia, że ma szczególne znaczenie w kontekście cmentarzy, gdzie upamiętnia zmarłych i nadzieję na ich duchowe wzniesienie. Roślina rozkwita na wiosnę, może symbolizować również duchową przemianę i nadzieję, wskazując na cykliczny charakter życia i śmierci. Jest to znak, że po okresie smutku i żałoby przychodzi czas na nowy początek, na odrodzenie w innym wymiarze. W kontekście chrześcijańskim lilia jest również symbolem Matki Boskiej, a jej obecność na cmentarzach może być wyrazem prośby o opiekę i wstawiennictwo Matki Boskiej dla duszy zmarłego.
Maki (Papaver L.) – atrybut greckiego boga snów Hypnosa i boga śmierci Thanatosa. Mak i makówki pojawiły się na nagrobkach w XVIII wieku. Mak jest symbolem zapomnienia, snu. Wg mitologii maki rosły na brzegu rzeki Zapomnienia. W chrześcijaństwie makówka jest symbolem snu wiecznego, ale również nadzieją na zmartwychwstanie.
Paproć (Polypodiopsida cronquist) – najczęściej występuje w zacienionych i wilgotnych miejscach. Należy do najstarszej grupy roślin występujących na Ziemi. Jest symbolem nieprzemijającego trwania. W wielu tradycjach paproć była uważana za roślinę, która łączy świat żywych z zaświatami. W mitologiach i folklorze paproć często występuje jako symbol magii, nieznanych mocy i duchowego świata. W kontekście cmentarza może symbolizować obecność duchów i połączenie zmarłych z żyjącymi.
Róża (Rosa L.) – jest przede wszystkim symbolem miłości. W kontekście cmentarza może wyrażać miłość do zmarłego, która nie umiera, a trwa nawet po śmierci. Składanie róż na grobie to wyraz szacunku, tęsknoty oraz pamięci o zmarłej osobie. Róże są szczególnie często składane na grobach bliskich, jako gest miłości i oddania. Biała róża symbolizuje niewinność, czystość oraz niewyczerpaną miłość, co sprawia, że jest stosowana na grobach dzieci oraz osób, które były uważane za czyste duchowo.
Śnieżyczka przebiśnieg (Galanthus nivalis L.) – w różnych rejonach Polski nazywana śnieguła, śnieżyca, gładysz. Roślina zapowiadająca nadejście wiosny. Symbolizuje czystość i nadzieję na powtórne narodziny.
Buk (Fagus sylvatica L.) – symbolizuje pamięć i szacunek wobec zmarłych. Wyraża duchową więź, która nie gaśnie po śmierci. Jest symbolem żałoby i smutku, wyrażając ból po stracie bliskiej osoby. Utożsamiany z ciszą po śmierci oraz z refleksją nad upływem czasu.
Cis (Taxus baccata L.) – jest drzewem długowiecznym, co symbolizuje nieśmiertelność duszy. W mitologiach i wierzeniach drzewo to często pojawia się w kontekście życia po śmierci. Z racji swojej trwałości oraz zdolności do regeneracji, cis bywał kojarzony z ideą odrodzenia oraz zmartwychwstania. W wielu tradycjach cis był drzewem sakralnym, łączącym świat żywych z zaświatami. W starożytnych wierzeniach drzewo to pełniło rolę pomostu między tym, co ziemskie, a tym, co duchowe. Cis w niektórych wierzeniach miał chronić przed złymi duchami, dlatego bywał sadzony na cmentarzach w celu ochrony dusz zmarłych.
Cyprys (Cupressus L.) – jest drzewem długowiecznym, które rośnie przez wiele lat. W kulturze cmentarnej symbolizuje trwałość i nieśmiertelność, odnosząc się do idei, że dusza zmarłej osoby trwa w zaświatach, podobnie jak drzewo trwające przez pokolenia. Cyprys, podobnie jak inne drzewa, był uważany za pomost między światem żywych a światem zmarłych. W wielu kulturach drzewo to symbolizuje łączność z duchami zmarłych oraz z zaświatami, a także stanowi wyraz szacunku wobec zmarłych. W niektórych wierzeniach cyprys miał chronić przed złymi duchami i stanowić opiekę dla dusz zmarłych. W tym sensie jest to drzewo, które miało zapewniać spokojny odpoczynek duszy i chronić przed zagrożeniami z zaświatów.
Dąb (Quercus L.) – symbolizuje nieśmiertelność duszy zmarłego oraz trwałość wspomnień o nim. Dąb jest często utożsamiany z życiem, które trwa po śmierci oraz z duchową nieśmiertelnością. Drzewo chroniło przed złymi mocami, jego obecność miała zapewniać bezpieczeństwo. Na cmentarzu może symbolizować opiekę nad duszami zmarłych, zapewniając im spokój i ochronę.
Kasztanowiec (Aesculus hippocastanum L.) – symbolizuje ochronę dusz zmarłych, zapewniając im spokój i bezpieczeństwo. Jest utożsamiane z nieprzemijalnością duszy i pamięci, które trwają pomimo fizycznej śmierci. Wiarą, że dusza zmarłego nie zanika, lecz trwa w duchowej formie.
Sosna (Pinus Sylvestris L.) – symbol nieśmiertelności, siły, nadziei, duchowej ochrony i trwałości pamięci. Wyraża wiarę w życie po śmierci, duchową opiekę nad zmarłymi oraz trwałość ich obecności wśród żyjących.
Świerk (Picea abies L.) – świerk uważany jest za drzewo chroniące przed złymi duchami. Symbolizuje opiekę nad duszami zmarłych oraz zapewnienie im bezpieczeństwa w zaświatach.