Kotowo – Kottow

Kotowo – wieś w gminie Dębnica Kaszubska. Była ona dawnym lennem rodziny von Zitzewitz, a następnie własnością rodów von Budow i von Muttrin. Pod koniec XIX w. majątek należał do Friedericha-Karla Konstantina von Zitzewitz. Po jego śmierci 20.12.1936 r. przejął go jego syn – Wilhelm Ernst Nikolaus von Zitzewitz, który był ostatnim właścicielem majątków – w Kotowie i Motarznynie. Jeszcze przed przejęciem spadku po ojcu wybudował on instalację wodociągową w obu tych wsiach. Po zamachu na Hitlera z dnia 20 lipca 1944 r. został on aresztowany przez Gestapo. Uwolniony został przez wojska amerykańskie. Następnie osiadł w Bonn, gdzie zmarł 26.01.1975 r.

Rolnictwo i działalność gospodarcza

W 1891 r. majątek w Kotowie liczył 746 ha, w tym było: 360 ha gruntów ornych, 50 ha łąk, pastwisk 50 ha, 284 ha lasów i 2 ha powierzchni wodnych. W zabudowaniach gospodarczych znajdowało się: 30 koni, 130 sztuk rogacizny i 30 świń. Przed wybuchem wojny jego powierzchnia zmniejszyła się do 514 ha, w tym było: 196 ha gruntów ornych, 67 ha łąk, 17 ha pastwisk, 225 ha lasów, 2 ha powierzchni wodnych i 7 ha nieużytków. Stan inwentarza wynosił tu: 22 konie, 115 sztuk rogacizny i 5 świń. Poza majątkiem we wsi znajdowało się 16 gospodarstw rolnych, w tym:
– 12 o powierzchni od 0,5 ha do 5 ha,
– 5 od 5 ha do 10 ha
– 13 od 10 ha do 20 ha,
– 3 powyżej 20 ha.
Jedno z większych gospodarstw rolnych miał Franz Behnke – 23 ha.
Na początku lat 40 XX w. w Kotowie znajdowała się karczma Johanna Bosse. Prowadził tutaj swoją działalność budowlaną Alberta Tuschy i ślusarską Erich Ruch. We wsi mieli swoje zakłady również; krawiec Fritz Buhrand, szewc Otto Träder oraz stolarze – Otto Bujak, Wilhelm Damaschke i Paul Ruch.

Kościół

Mieszkańcy wsi byli ewangelikami. W 1925 r. tylko jedna osoba deklarowała katolicyzm. Kotowo należało do parafii w Budowie, a tym samym do okręgu kościelnego w Bytowie.

Szkoła

W Kotowie funkcjonowała 1-stopniowa szkoła powszechna (1935 r.), w której uczył jeden nauczyciel. Uczęszczało do niej 56 uczniów.

Ostatnie dni wojny

Zbliżanie się wojsk radzieckich przyczyniło się do tego, że już pod koniec stycznia 1945 r. poczyniono w Kotowie pierwsze kroki, zmierzające do ewakuacji mieszkańców. Na początku marca 1945 r. przewodniczący miejscowej organizacji NSDAP wydał rozkaz do opuszczenia wsi. Pracownicy majątku z rodzinami opuścili miejscowość 7 marca o godzinie 14.00. Pozostali mieszkańcy, wraz z przebywającymi tutaj uchodźcami z innych rejonów Pomorza, wyruszyli w drogę 8 marca o godzinie 02.00 w nocy. Tego samego dnia Rosjanie zajęli wieś. Uciekinierom udało się dotrzeć do Lęborka, a następnie do Gdyni. Znaczna część z nich dopłynęła statkami do Danii. Prawdopodobnie nie wszyscy ewakuowali się z Kotowa do Gdyni, gdyż już 12 marca Rosjanie zastrzelili strzałem w tył głowy 12 tutejszych mieszkańców. Dom, w którym doszło do egzekucji został podpalony. Radziecki generał, który pojawił się podczas dochodzenia zapewniał, że winni tego mordu zostaną ukarani. Pierwsi polscy osadnicy pojawili się w Kotowie w maju 1945 r. Rosjanie zatrzymali pałac i należące do niego ziemie do sierpnia 1948 r. Wszystkie prace wykonywali w nich robotnicy rolni. Pierwsze przesiedlenie niemieckiej ludności miało miejsce w listopadzie 1945 r., a następne – 08.11.1946 r. i w 1947. Po przekazaniu przez Rosjan dworu (w sierpniu 1948 r.) wysiedlono również robotników z majątku. Podczas II wojny światowej zginęło: 23 mieszkańców wsi, 33 zaginęło i 19 poległo w szeregach armii niemieckiej.

Cmentarz

Data założenia:	Brak danych. Występuje na mapie z 1919 r.
Położenie:	140 m na północny zachód od ostatniego zabudowania, po lewej stronie nieutwardzonego traktu.
Współrzędne geograficzne:	N 54.338992⁰ E 17,344355⁰
Powierzchnia:	∼1400  m2
Układ przestrzenny:	Posadowiony na planie prostokąta na linii północny wschód – południowy zachód. Wejście na teren pochówkowy znajduje się o od strony północno-wschodniej (tj. od drogi). Mimo wycinki okalających cmentarz świerków zachowały się wyraźne granice, określające jego położenie. Po przeciwległej stronie wejścia znajduje się pomnik, upamiętniający poległych mieszkańców wsi podczas I wojny światowej. Pierwotnie stał on na około 0,5 m podwyższeniu (na planie prostokąta) wzmocnionym wokół polnymi kamieniami. W centralnym punkcie znajduje się przewrócony frontem do ziemi obelisk z szarego granitu (1,60 x 1,20). Aleja główna – prowadząca od wejścia na teren grzebalny do miejsca upamiętniającego poległych, rozdzielała cmentarz na dwie główne kwatery. W prawej zachował się częściowo czytelny układ mogił, na podstawie których można stwierdzić, że zmarłych chowano na linii wschód – zachód. Kwatera dziecięca jest umiejscowiona w południowo-zachodniej części cmentarza. Teren pochówkowy jest gęsto porośnięty samosiejkami.
Zachowały się:	5 betonowych nagrobków w formie ściętego drzewa bez tablic inskrypcyjnych , 1 krzyż ażurowy dziecięcy, 4 betonowe stele bez tablic inskrypcyjnych (dziecięce), betonowy nagrobek bez tablicy inskrypcyjnej (dziecięcy), 8 betonowych podstaw pod żeliwny krzyż, 3 betonowe obrysy mogił, w tym 2 obrysy mogił dziecięcych, 1 fragment czarnej tablicy inskrypcyjnej, 2 obeliski z szarego granitu, 1 krzyż z białego kamienia naturalnego (bez jednego ramienia), 27 elementów z rozbitych nagrobków.

 Zmarli w Kotowie

Nazwisko	Imię	Tytuł / oznaczenie	Data urodzenia	Data śmierci
Hübner	F.	Zastrzelony/a przez Rosjan.	–.–.—-	12.03.1945
Träder	Martha	Zastrzelona przez Rosjan.	–.–.—-	12.03.1945

Mieszkańcy Kottow (Kotowo) polegli podczas wojen

Stopień	Nazwisko	Imię	Data urodzenia	Data śmierci	Miejsce śmierci / wiek / uwagi
–	Zastrow	Ewald	–.–.—-	05.01.1915	Poległ / nauczyciel.
–	Tuschy	Willi	–.–.—-	–.–.1944	Poległ w Rumunii.

Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 934-935.
2. Die Grenz-Zeitung nr 74 z 16.03.1943 r.