Gadrna Mała – Klein Garde

Gardna Mała – wieś sołecka w gminie Smołdzino. Wieś nosząca dawniej nazwę Garde była lennem starej pomorskiej rodziny von Tessen. W skład ich majątku wchodziły wsie Smołdzino, Wierzchocino, Witkowo, Sieci, Gardna Mała, Jawent, Łupawa i Rębowo. Prawa do tych dóbr zostały potwierdzone synom Lukasa von Tessen w 1514 r., tj. Karstenowi, Martenowi, Matthaeusowi, Swantesowi i Jacobowi. Po śmierci ostatniego męskiego potomka rodu Schwante von Tessen w 1608 r. wieś przeszła na własność księżnej Erdmunt, jej siostry Anny i księcia Bogusława von Croy, a następnie w roku 1673 r. w ręce Ernesta von Croy. W czasach pruskich Gardna Mała należała do 18 wsi królewskich, które podlegały urzędowi w Smołdzinie

Rolnictwo i działalność gospodarcza

W maju 1939 r. w Gardnie Małej mieszkało 473 osób. Znajdowało się tutaj 65 gospodarstw rolnych, w tym:
– 29 o powierzchni od 0,5 do 5 ha,
– 25 o powierzchni od 5 do 10 ha,
– 10 o powierzchni od 10 do 20 ha,
– 1 o powierzchni powyżej 20 ha.
Przemysł i rzemiosło na początku lat 40 XX w. były tu średnio rozwinięte. Funkcjonowała karczma Richarda Hastigsputh a, młyn Waltera Buttke. Znajdował się sklep wielobranżowy Georga Buttke i Karla Prien. Mieli tutaj swoje zakłady mistrz budowlany Wilhelm Scheil, mistrz kominiarski Schumacher, ślusarz Ernst Müller oraz cieśle Heinrich Hasse i Reinhard Hasse. Rzemieślnicy i rybacy często zajmowali sie rolnictwem jako dodatkowym zajęciem.

Kościół

Mieszkańcy wsi byli wyznania ewangelickiego i należeli do parafii w Gardnie Wielkiej, a tym samym do okręgu kościelnego Słupsk – Stare Miasto.

Szkoła

Dzieci z Gardny Małej wcześniej uczęszczały na zajęcia lekcyjne do Gardny Wielkiej. W 1863 r. we wsi wybudowano szkołę. W 1932 r. była to 3-stopniowa szkoła powszechna z dwoma nauczycielami, do której uczęszczało 85 dzieci. Nauczycielami byli m.in. Friedrich Brünner i Zühlke.

Ostatnie dni wojny

Mieszkańcy wsi Gardny Małej nie otrzymali rozkazu do ewakuacji przed nadciągającymi Rosjanami, dlatego pozostali w domach. Część z nich uciekła do pobliskiego lasu podczas wkraczania do wsi żołnierzy radzieckich. Wieś została zajęta 9 marca. We wsi znajdowali się również uchodźcy z Prus Wschodnich i Prus Zachodnich. W sierpniu 1945 r. powstała polska administracja. Pierwsza deportacja niemieckich mieszkańców wsi miała miejsce 01.09.1946 r., następna 05.06.1947 r. Ostatnia deportacja odbyła się jesienią 1948 r.  
Straty wojenne wśród tutejszej ludności cywilnej wynosiły: 3 zabitych i 80 zaginionych. W szeregach armii niemieckiej poległo 24 mieszkańców tej miejscowości.

Cmentarz

Data założenia:	Brak danych.
Wyznanie / parafia:	Ewangelicki / parafia w Gardnie Wielkiej.
Status:	Nieczynny.
Położenie:	Na południe od wsi, po prawej stronie nieutwardzonego traktu.
Współrzędne geograficzne:	N 54.628138, E 17.162655
Powierzchnia:	± 3750m2
Układ przestrzenny:	Położony na terenie płaskim wznoszącym się w części zachodniej, na linii wschód – zachód. Wejście na teren pochówkowy znajdowało się od strony wschodniej, tj. od strony traktu. Granicę cmentarza wytyczają od strony południowej drzewa świerkowe. Pozostałe granice wał kamienny. Nie zachował się układ kwater i grobów.
Drzewostan i roślinność:	Drzewa: świerk / roślinność: bluszcz.
Najstarszy zachowany element:	Nie zachowały się.
Zachowały się:	kamienny wał tworzący granicę cmentarza,  drzewa świerkowe od strony południowej tworzące granicę cmentarza.

Mieszkańcy Gardny Małej pochowani na cmentarzu ewangelickim

Nazwisko	Imię	Tytuł/oznaczenie	Data urodzenia	Data śmierci
Buttke	Otto	Syn młynarza	–.–.—-	–.–.—-
Czirr	Heinrich Friedrich	Zmarł w wieku 79 lat. Urodził się w Sieci, mieszkał i zmarł w Gardnie Małej.	–.–.—-	02.03.1900
Dreiske	Paul	–	03.06.1921	22.12.1921
Grommisch	Otto Paul	Syn kowala Augusta Grommisch.	11.03.1885	21.06.1886
Grommisch	Wilhelm Ferdinand	Syn kowala Augusta Grommisch.	17.04.1883	24.06.1886
Grummisch	Franz	–	01.11.1896	22.07.1903
Grummisch	Richard	–	04.03.1902	22.04.1903
Grummisch	Wilhelm	–	13.08.1900	08.12.1910
Hübner	Heinrich	–	10.08.1890	24.03.1922
Jach geb. Päth	Pauline	–	29.12.1872	04.10.1914
Jach	Ernst	–	27.03.1869	04.01.1928
Jaschob	Ernst	–	17.02.1911	02.07.1919
Jost	Marta Maria	–	25.05.1912	02.05.1913
Knitt	Ernst	–	23.09.1919	20.11.1919
Knitt	Willy	–	04.01.1921	21.03.1921
Kritsch	Leora	–	25.03.1926	18.10.1938
Martolock	Martin	Zmarł w wieku 58 lat.	–.–.—-	27.02.1900
Marz	Fritz	Inwalida wojenny. Uczestnik I wojny światowej.	14.04.1895	30.12.1927
Noffke	Franz	–	23.07.1895	28.09.1918
Noffke	Ferdinand	–	05.07.1859	31.12.1921
Noffke	Heinrich	–	22.06.1849	21.04.1926
Noffke	Paul Adolf	–	16.04.1903	08.11.1903
Noffke	Adeleide Franziska Lauretta	Córka murarza Karl’a Heinrich’a Noffke.	23.04.1921	25.08.1921
Noffke geb. Bäther	Johanne	–	17.02.1864	18.10.1919
Pigors	August	–	16.03.1928	01.04.1928
Pigors	Anna	–	26.03.1939	17.05.1939
Raddatz	Hermine Ida Adeline	Córka Adeline z dm. Sawallisch i Albert’a Karl’a Wilhelm’a Raddatz. Urodziła się i zmarła w Gardnie Małej.	21.05.1897	24.01.1900
Tunnisch	Carl Heinrich	–	04.03.1904	07.03.1904
Ziesemer	Carl August	–	13.10.1901	11.01.1902

Mieszkańcy Gardny Małej polegli podczas wojen

Stopień	Nazwisko	Imię	Data urodzenia	Data śmierci	Wiek / miejsce śmierci / uwagi
Musketier	Drews	Walter	14.11.1894	01.08.1915	Poległ w Rosji.
Pionier	Elhert	Karl	16.10.1880	10.03.1916	Poległ we Francji.
Gefreiter	Gabbey	Rudolf	14.05.1887	29.09.1915	Poległ w Rosji.
Gefreiter	Griechen	Karl	30.12.1893	25.10.1915	Poległ w Karpatach.
Musketier	Grommisch	Franz	02.01.1896	03.11.1916	Poległ we Francji.
Schütze	Hübner	Theodor	10.02.1892	12.06.1915	Poległ w Rosji.
Musketier	Jost	Franz	12.02.1892	20.08.1914	Poległ w Rosji.
Gefreiter	Jost	Wilhelm	18.09.1879	13.10.1914	Poległ w Rosji.
Obermatrose	Kennhock	Paul	02.02.1890	23.10.1915	Zginął na krążowniku S.M.S. Prinz Adalbert. Okręt został storpedowany przez brytyjski okręt o godz. 8.34, 20 mil morskich od portu Lipawa (obecnie Łotwa). Torpeda uderzyła w magazyn amunicji. Wybuch rozerwał okręt na dwie części. Ze załogi liczącej 675 marynarzy uratowały się trzy osoby.
Musketier	Nork	Willy	19.12.1893	29.03.1918	Poległ we Francji.
Reservist	Nosske	Franz	04.05.1888	11.10.1914	Poległ w Rosji.
Kanonier	Raddatz	Richard	09.08.1894	18.02.1917	Poległ we Francji.
–	Liebenow	Heinz	11.10.1918	18.05.1940	–
–	Bandemer	Paul	15.11.1919	24.07.1941	–
–	Hasse	Heinrich	20.10.1916	04.05.1942	–
–	Pigors	Martin	30.10.1921	30.04.1942	–
–	Jaschob	Franz	26.12.1912	16.05.1942	Poległ w Rosji.
–	Tonisch	Otto	21.11.1906	18.02.1943	Poległ w Rosji.
–	Haase	Walter	21.07.1923	10.07.1943	–
–	Pigors	Wilhelm	23.12.1919	03.10.1943	–
–	Dreifke	Otto	19.02.1919	26.10.1943	–
–	Kritsch	Kurt	17.06.1922	24.12.1943	Poległ na froncie wschodnim.
–	Jaschob	Albert	–.–.—-	13.01.1944	–
–	Pigors	Paul	05.06.1923	14.01.1944	–
–	Pigors	Albert	29.10.1924	03.02.1944	–
–	Marx	Johan	01.03.1913	29.05.1944
–	Liebenow	Werner	20.11.1921	17.07.1944	Poległ we Włoszech.
–	Liebenow	Hans	18.08.1925	13.08.1944	–
–	Liebenow	Günter	18.08.1925	13.08.1944	–
–	Bäther	Franz	07.05.1923	12.11.1944	–

Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 608-610.