Bukowa – Wendisch Buckow (w 1938 r. miejscowość przemianowano na Buchenstein)
Bukowa – wieś w gminie Smołdzino. W dokumencie wydanym w 1281 r. książę Pomorza Gdańskiego Mściwoj II przekazał Bukowo wraz z kilkoma innymi miejscowościami klasztorowi w Białobokach nad Regą jako uposażenie dla tworzącego się zakonu żeńskiego norbertanek w Słupsku. W późniejszych latach wieś była lennem rodziny von Bandemer. Na początku XIX wieku właścicielem wsi był Wilhelm von Bandemer-Weitenhagen (1789-1860). Za jego życia majątek przejął jego syn Werner Heinrich Friedrich von Bandemer (23.12.1817 – 31.03.1895), absolwent Akademii Rycerskiej w Brandenburgii. Służbę w pułku dragonów zakończył w stopniu kapitana. W 1867 r. został dożywotnim członkiem pruskiej Izby Lordów. W następnym roku wstąpił do zakony joannitów i został kawalerem honorowym. Po jego śmierci majątek odziedziczył jego bratanek o tym samym imieniu, Werner von Bandemer (26.10.1864 – 04.07.1929), wywodzący się z linii Weitenhaagen. Był on właścicielem Gąbina i Bukowa. W 1928 r. jako właściciela Bukowa, a także Gąbina i Komnina wymienia się Jurgena Wernera von Bandemer′a (14.11.1889 – 04.09.1939). Poległ on w stopniu kapitana podczas działań wojennych na terenie Polski. Ostatnią właścicielką wsi była Ursula Steifensand. W 1939 r. wieś zamieszkiwało 337 mieszkańców w 79 gospodarstwach domowych.
Rolnictwo
W 1111 r. powierzchnia majątku w Bukowie wynosiła 442,5 ha, w tym: 178,5 ha gruntów ornych, 25 ha łąk, 5 ha pastwisk, 207,5 ha lasów i 17,5 ha nieużytków. W zabudowaniach gospodarczych znajdowało się 21 koni i 95 sztuk rogacizny. Oprócz majątku we wsi znajdowały się 32 gospodarstwa rolne, w tym:
– 10 o powierzchni od 0,5 ha do 5 ha,
– 4 o powierzchni od 5 ha do 10 ha
– 13 o powierzchni od 10 ha do 20 ha,
– 5 o powierzchni powyżej 20 ha.
Szkoła
W 1932 r. we wsi znajdowała się trzystopniowa szkoła powszechna z dwoma nauczycielami. Do szkoły uczęszczało 65 uczniów.
Kościół
W 1913 wieś została wyłączona z parafii w Gardnie Wielkiej i przyłączona do nowo powstałej parafii w Gąbinie. Do 1945 r. wszyscy mieszkańcy wsi byli wyznania ewangelickiego.
Ostatnie dni wojny
W pierwszych miesiącach 1945 r. w Bukowie i Komninie przebywało wielu uchodźców, w tym z Prus Wschodnich. Kilka godzin przed wkroczeniem do wsi wojsk rosyjskich mieszkańcy otrzymali rozkaz do ewakuacji w kierunku portów Gdyni i Gdańska. Po przejściu 10 kilometrów kolumna została przechwycona przez Rosjan i zawrócona do miejsca wymarszu. Bukowo zostało zajęte przez Rosjan 9 marca. Pod koniec marca mieszkańcy wsi zostali zmuszeni do opuszczenia domostw na kilka dni. We wrześniu 1945 r. do wsi przybyli pierwsi polscy osadnicy. Podczas II wojny światowej straty wojenne tutejszej ludności wynosiły: 4 zabitych, 20 zaginionych. W szeregach armii niemieckiej poległo 19 mieszkańców.
Cmentarz
| Data założenia: | Brak danych. Cmentarz istniał w II połowie XIX wieku. |
| Wyznanie / parafia: | Ewangelicka / Gardna Wielka. W 1913 r. wieś przyłączona do parafii w Gąbinie. |
| Status: | Nieczynny. |
| Położenie: | Cmentarz położony na północno-zachodnim skraju wsi, przy budynku nr 24. |
| Współrzędne geograficzne: | N 54.60119°, E 17.14414° |
| Powierzchnia: | ±1200m2 |
| Układ przestrzenny: | Miejsce pochówkowe położone na naturalnym wzniesieniu terenu. Wyraźnie zachowały się granice cmentarza, którą wytyczają m.in. dęby. Od strony południowej granicę tworzy również naturalny spadek terenu. Wjazd na teren cmentarza znajdował się od strony południowo-wschodniej. Szczątkowo zachował się układ grobów. Zmarłych chowano głową w kierunku zachodnim. |
| Drzewostan i roślinność: | Dąb, żywotnik (2 sztuki) / bluszcz, barwinek. |
| Najstarszy zachowany element: | Fragment żeliwnego ażurowanego krzyża upamiętniającego dwoje zmarłych dzieci z rodziny Ruch. Jedno z dzieci zmarło w maju 1886 r. |
| Zachowały się: | 5 krzyży żeliwnych bez kamiennych podstaw, 3 opaski betonowe w kształcie otwartej trumny na grobach dziecięcych (posadowione w pierwotnych miejscach), 1 opaska betonowa duża, fragmenty betonowej opaski (3 elementy), 1 obrys mogiły z lastriko szlifowanego, 12 granitowych podstaw pod żeliwne krzyże, 2 betonowe podstawy pod żeliwne krzyże, 1 krzyż betonowy z wklęsłą inskrypcją, 12 fragmentów żeliwnych krzyży. |
Pochowani na cmentarzu w Bukowej
| Nazwisko | Imię | Tytuł / oznaczenie | Data urodzenia | Data śmierci |
| Bruder | Rita | Siostra Astrid Bruder. | 23.07.1940 | 24.09.1940 |
| Bruder | Astrid | Siostra Rity Bruder. | 16.10.1941 | 05.11.1941 |
| Durdel | Theodor | Właściciel gospodarstwa. | 26.10.1864 | 20.05.1927 |
| Heise | Emilie | 29.08.1860 | 06.08.1932 | |
| Rohde | Eduard | Dożywotnik. | 13.08.1833 | 11.09.1907 |
| Ruch | Elizabeth Augusta | –.–.– | –.–.—- | |
| Ruch | [———] | –.03.1881 | –.05.1886 | |
| Scheimann | Hermann | Dożywotnik. | 18.11.1855 | 29.01.1939 |
| Zeßin | Helmut | 18.12.1921 | 14.01.1922 |
Żródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss.410-413.