Smołdziński Las – Holzkathen
Smołdziński Las – jedna z 16 wsi sołeckich w gminie Smołdzino. Osady na tym terenie zwane Holzkathen (Smołdziński Las) zostały założone w 1777 r. przez Franza Balthasara Schönberg von Brenckenhoff – tajnego radcę do spraw finansów, wojny i domen Fryderyka Wielkiego. Powstały tam dwa duże gospodarstwa holenderskie, a także osiedlono 16 zagrodników i 4 rodziny pasterskie. Na początku lat 30 XX wieku w skład wspólnoty Holzkathen (Smołdziński Las) wchodziły samodzielne osady: Bathara, Bäck, Bohr, Bratsch, Brenkenhofsthal, Brimberg, Chims, Czapock, Damm, Deutschmann, Gorni, Gromoll, Grünhof, Hastigsputh, Klötzen, Kreuz, Lukowe, Piezkamp, Radtke, Schippern, Scholpin, Schulgrommisch, Sduni, Stewerkowe, Wilhelmshof. Była to najdłuższa wieś w powiecie słupskim, której powierzchnia wynosiła 10,1 kilometrów kwadratowych. Według spisu powszechnego przeprowadzonego 17 maja 1939 r. wspólnota liczyła 841 osób mieszkających w 131 zabudowaniach. Rozproszenie zabudowań na tym terenie wynikało z przyczyn geologicznych. Był to teren pełen bagien i moczarów poprzetykany niskimi piaszczystymi pagórkami. To były pierwsze miejsca pod zasiedlenia.
Rolnictwo i działalność gospodarcza
Wg danych z maja 1939 r. w Smołdzińskim Lesie znajdowało się 145 gospodarstw rolnych, w tym:
– 35 o powierzchni od 0,5 do 5 ha,
– 54 od 5 do 10 ha,
– 48 od 10 do 20 ha,
– 9 od 20 do 100 ha.
– 1 powyżej 100 ha.
Jednymi z większych gospodarzy byli:
Fritz Baeter posiadający 24 hektary ziemi, 2 konie, 21 sztuk rogacizny i 22 świnie;
Franz Leck posiadający 24 hektary ziemi, 3 konie, 23 sztuki rogacizny i 25 świń;
Karl Manzke posiadający 23 hektary ziemi, 2 konie, 21 sztuk rogacizny i 20 świń.
W latach 1941/42 działały tutaj: stolarnie Ernesta Haaslera i Augusta Haaslera, karczmy Georga Benke i Ernesta Grommisch, sklepy wielobranżowe należące do Willyego Klicka i Leo Knopa, kuźnia Hermanna Kuss i zakład kołodziejski Wilhelma Müllera.
Kościół
Ludność wsi była w większości wyznania ewangelickiego. W 1925 r. katolicyzm deklarowało tylko 19 osób, a jedna osoba była niewierząca. Miejscowość należała do parafii w Smołdzinie, a tym samym do okręgu kościelnego Stolp-Altstadt (Słupsk Stare Miasto).
Szkoła
W 1932 r. znajdowała się tutaj czterostopniowa szkoła powszechna z trzema nauczycielami, do której uczęszczało 150 dzieci. Dnia 30.10.1937 r. poświęcono nowe zabudowania dla nauczycieli z dwoma mieszkaniami służbowymi oraz przebudowano budynek starej szkoły. Jednymi z ostatnich nauczycieli byli Garbe, Nitz i Walter Marx.
Ostatnie dni wojny
Kilka dni przed wkroczeniem Rosjan wieś była zapełniona uchodźcami. 9 marca 1945 r. do Smołdzińskiego Lasu wkroczyły (od strony Główczyc) wojska radzieckie. Mimo braku jakiegokolwiek oporu Rosjanie spalili 9 gospodarstw – Augusta Pollex, Wilhelma Pollex, Karla Pollex I, Emila Noffke, Wilhelma Noffke, Wilhelma Grommischa II, Franza Damaschke, Otto Walk i Franza Knop I. Ponadto aresztowali oni i wywieźli wielu mieszkańców. Po niektórych ślad zaginął. Pod koniec marca 1945 r. wszyscy mieszkający w Holzkathen ludzie musieli opuścić domostwa, ponieważ teren wybrzeża został ogłoszony strefą zamkniętą. Ludność wsi znalazła schronienie w Potęgowie, Wielkiej Wsi i Świtałach. W czerwcu 1945 r. w Smołdziński Lesie znajdował się obóz jeniecki, w którym przebywało około 200 żołnierzy niemieckich. Później przetransportowano ich do Pillau (obecnie Bałtijsk – Rosja). W lipcu 1945 r. do wsi przybywają pierwsi polscy osadnicy . Z ich rąk ginie dwóch niemieckich mieszkańców – August Prög i Wilhelm Noffke.
Straty wojenne wśród ludności cywilnej Holzkathen (Smołdziński Las) wynosiły: 20 zabitych, 146 zaginionych oraz 21 poległych.
Cmentarz
| Data założenia: | XIX wiek. Brak dokładnych danych. |
| Wyznanie / parafia: | Ewangelicki / parafia w Smołdzinie. |
| Status: | Nieczynny. |
| Położenie: | Na wschodnim skraju wsi. Na rozstaju dróg Czołpino-Kluki. |
| Współrzędne geograficzne: | N 54.691188⁰ E 17,249937⁰ |
| Powierzchnia: | ± 2940 m2 (szerokość ± 35,00 m x długość ± 84,00 m). |
| Układ przestrzenny: | Posadowiony na niewielkim wzniesieniu terenu na linii wschód – zachód. W centralnym miejscu terenu pochówkowego znajdował się pomnik upamiętniający poległych mieszkańców wsi podczas I wojny światowej. Nie zachował się układ kwater i grobów. W północno-zachodniej części cmentarza znajdowała się drewniana kaplica cmentarna. Wschodnią granicę terenu wytyczają filary z czerwonej cegły. |
| Drzewostan i roślinność: | |
| Najstarszy zachowany element: | Krzyż żeliwny upamiętniający Friedricha Pigorsch – zm. 03.04.1877 r. |
| Zachowały się: | – 7 granitowych podstaw pod żeliwne krzyże, – 7 krzyży żeliwnych, – 1 krzyż żeliwny dziecięcy, – 7 krzyży ażurowych, – 3 żeliwne tablice inskrypcyjne, – 2 kamienne tablice inskrypcyjne, – 2 kamienne stele, – 2 krzyże kamienne, – 1 krzyż kamienny dziecięcy, – 3 kamienne nagrobki z inskrypcjami. |
Karty inwentaryzacyjne elementów nagrobnych w posiadaniu autora strony.
Pochowani na cmentarzu w Smołdzińskim Lesie
| Nazwisko | Imię | Tytuł / oznaczenie | Data urodzenia | Data śmierci |
| Benke | Carl August | – | 30.08.1892 | 17.06.1893 |
| Bonke | Emil | Kowal. Mąż Emmy z dm. Pollex. | 21.11.1862 | 15.02.1939 |
| Bonke geb. Pollex | Emma | Żona Emila Bonke | 09.06.1866 | 03.03.1941 |
| Grommisch | Paul | Brat Artura Grommisch zmarłego 24.07.1908 r. | 30.04.1909 | 17.02.1910 |
| Grommisch | Artur | Brat Paula Grommisch zmarłego 17.02.1910 r. | 18.06.1908 | 24.07.1908 |
| Jach | Karl | – | 21.04.1905 | 10.09.1918 |
| Janz | Marie | – | 07.01.1897 | 03.12.1918 |
| Kirr geb. Noffke | Johanne | – | 07.06.1833 | 16.08.1921 |
| Klück | Pauline | Siostra Auguste Klück, zmarłej 15.08.1918 r. | 07.10.1897 | 22.01.1922 |
| Klück | Auguste | Siostra Pauline Klück, zmarłej 22.01.1922 r. | 23.11.1895 | 15.08.1918 |
| Knop | Adolph, Franz, Hermann | – | 07.11.1903 | 26.08.1909 |
| Knop | Otto | Brat Auguste Knop, zmarłej 14.02.1913 r. | 08.03.1912 | 21.03.1912 |
| Knop | Auguste | Siostra Ottona Knop, zmarłego 21.03.1912 r. | 09.02.1913 | 14.02.1913 |
| Knop | Minna | – | 07.12.1887 | 30.05.1903 |
| Knop | Wilhelm | – | 28.01.1900 | 26.11.1900 |
| Knop | Walter | – | –.02.1905 | 22.08.1911 |
| Knop | Heinrich | Mąż Johanny z dm. Noffke zmarłej 29.12.1941 r. | 09.07.1849 | 04.08.1937 |
| Knop geb. Noffke | Johanna | Żona Heinricha Knop zmarłego 04.08.1937 r. | 23.11.1858 | 29.12.1941 |
| Kritsch | Walter | – | 11.03.1927 | 01.06.1927 |
| Marschke | Maria | – | 04.04.1926 | 28.03.1927 |
| Martelock | Johann Gottfried | Mąż Ernestine z dm. Woggon zmarłej 03.10.1897 r. | 05.05.1805 | 18.10.1888 |
| Martelock geb. Woggon | Ernestine | Żona Johanna Martelock zmarłego 18.10.1888 r. | 22.09.1816 | 03.10.1897 |
| Noffke | Wilhelm | – | –.–.—- | –.–.1945 |
| Noffke geb. Benke | Adeline | – | 05.12.1862 | 26.03.1931 |
| Palch[Palck] | Carl Ludwig | – | 15.10.1895 | 02.11.1901 |
| Pigorsch | Friedrich | – | 24.11.1807 | 03.04.1877 |
| Pigorsch | Johann | – | 15.01.1844 | 30.10.1922 |
| Pigorsch | Henriette | – | 22.07.1827 | 01.01.1882 |
| Pigorsch | August Joh. Chris. | – | 2-.07.1864 | 22.09.1872 |
| Pigorsch | Anna | – | 13.12.1899 | 23.06.1908 |
| Pollex | Carl Ludwig | Mąż Louise z dm. Martelock zmarłej 15.09.1879 r. | 09.05.1824 | 27.05.1889 |
| Pollex | Helene | – | 27.12.1911 | 20.07.1917 |
| Pollex geb. Martelock | Louise | Żona Carla Poller zmarłego 27.05.1889 r. | 09.05.1824 | 15.09.1879 |
| Pollex geb. Müller | Emilie | – | 08.02.1879 | 15.10.1942 |
| Pollex | Gudrun | – | 22.12.1940 | 16.01.1941 |
| Pollex | Friedrich | Żeglarz. | –.–.—- | –.–.—- |
| Prög | August | – | –.–.—- | –.–.1945 |
| Resske geb. Rennhack | Auguste | – | 16.04.1864 | 20.10.1936 |
| Tschirr | Karl | Syn właściciela mleczarni Karla Tschirr. | 17.01.1935 | 27.07.1936 |
| Tschirr geb. Schiewer | Auguste | – | 27.08.1865 | 03.08.1896 |
| Tschirr | August | Hodowca cieląt. Mąż Adeline z dm. Jach. | 06.02.1837 | 23.04.1894 |
| Tschirr geb. Jach | Adeline | Żona Augusta Tschirr. | 20.04.1842 | 19.11.1927 |
| Vanderlee | Erich, August | – | 20.02.1908 | 17.03.1908 |
| Waggon | Walter | – | 26.01.1912 | 15.04.1912 |
| Weitzig | Friedrich | Mąż Adeline z dm. Verk zmarłej 13.03.1909 r. | 04.04.1834 | 14.02.1891 |
| Weitzig geb. Verk | Adeline | Żona Friedricha Weitzig zmarłego 14.02.1891 r. | 23.01.1849 | 13.03.1909 |
| Weichbrod | – | Kobieta. | –.–.—- | –.–.—- |
| Weichbrod | – | Mężczyzna. | –.–.—- | –.–.—- |
| Wetzke | Hermann | – | 30.12.1872 | 17.03.1933 |
| [——– geb. Jost] | Marta | – | 11.01.1904 | 24.09.1943 |
Mieszkańcy Holzkathen, Scholpin, Grünhof, Wilhelmshof, i Brenkenhofstal poległych i zmarłych podczas I wojny światowej (spis nazwisk z pomnika znajdującego się na cmentarzu ewangelickim w Smołdzińskim Lesie)
| Stopień | Nazwisko | Imię | Data urodzenia | Data śmierci | Miejsce śmierci / wiek uwagi |
| Obermatrose | Klück | Johannes | 20.6.1882 | 29.08.1914 | Cieśnina Wielki Bełt. |
| Gefreiter | Schulz | Artur | 25.07.1885 | 24.11.1914 | Rosja |
| Infanterist | Eick | Franz | 14.3.1888 | 03.12.1914 | Rosja |
| Musketier | Pollex | Karl | 16.06.1894 | 19.02.1915 | Rosja |
| Musketier | Martelock | Karl | 25.02.1885 | 24.02.1915 | Mazury – obecnie północno-wschodnia Polska. |
| Infanterist | Proy | Hermann | 12.01.1890 | 07.06.1915 | Rosja |
| Obermatros | Kirk | August | 01.06.1891 | 29.06.1915 | Cuxhaven – Dolna Saksonia, północne Niemcy. |
| Husar | Jagdmann | Karl | 21.1.1893 | 10.09.1915 | Oliva |
| Infanterist | Müller | Paul | 24.05.1895 | 16.09.1915 | Rosja |
| Infanterist | Rennhack | Paul | 14.08.1891 | 03.11.1915 | Rosja |
| Musketier | Pollex | August | 19.12.1895 | 20.07.1916 | Francja |
| Obermatros | Lüdtke | Franz | 26.11.1891 | 01.08.1916 | Cieśnina Skagerak. |
| Landstm. | Piotter | Franz | 30.05.1977 | 02.10.1916 | Rumunia – Siedmiogród. |
| Infanterist | Vandersee | Bernhard | 4.9.1894 | 16.10.1916 | Rumunia – Siedmiogród |
| Unteroffizier | Ruhr | Richard | 28.06.1890 | 10.11.1916 | Francja |
| Jäger | Kirk | Otto | 02.12.1881 | 28.03.1917 | Rosja |
| Musketier | Proy | Albert | 01.12.1895 | 06.05.1917 | Rosja |
| Unteroffizier | Leck | Karl | 17.02.1886 | 22.08.1917 | Francja |
| Kanonier | Leck | Ewald | 01.02.1880 | 04.10.1917 | Rumunia |
| Matrose | Kutscher | Franz | 27.11.1894 | 15.10.1917 | Wyspa Oesel – obecnie Sarema należąca do Estonii. |
| Landstm. | Knop | Wilhelm | 06.07.1870 | 03.11.1917 | Rosja |
| Kanonier | Eick | Karl | 24.12.1889 | 01.12.1917 | Francja |
| Infanterist | Pasch | Wilhelm | 08.03.1886 | 22.01.1918 | Francja |
| Matrose | Noffke | Franz | 06.04.1896 | 17.06.1918 | Morze Śródziemne / członek załogi okrętu podwodnego. |
| Matrose | Knop | Ewald | 15.10.1893 | 28.06.1918 | Bydgoszcz. |
| Unteroffizier | Marg | Franz | 24.12.1891 | 10.07.1918 | Berlin |
| Obermatros | Pollex | Karl | 05.8.1894 | 12.09.1918 | Morze Północne / członek załogi okrętu podwodnego UB-104 / 6 września okręt wyszedł w patrol. Dnia 11 września nadano ostatni komunikat informujący o dotarciu do Kanału Północnego. Okręt najprawdopodobniej wpadł na minę i zatonął między Szetlandami a Norwegią. Zginęło 36 marynarzy. |
| Obermatros | Knop | Karl | 17.1.1897 | 18.09.1918 | Flandria |
| Infanterist | Merchal | Paul | 28.11.1890 | 13.10.1918 | Francja |
| Schützte | Noffke | Paul | 14.02.1888 | 31.10.1918 | Egipt |
| Gefreiter | Kirk | Karl | 23.10.1893 | 02.12.1918 | Francja |
| Gefreiter | Martelock | Gustav | 14.11.1886 | 24.01.1919 | Grecja. |
| Matrose | Proy | Gustav | 30.10.1893 | 06.04.1919 | Zmarł w Smołdzińskim Lesie. |
| Schütze | Knop | Max | 30.09.1898 | 25.09.1919 | Francja |
Źródło:
1. Strategia rozwiązywania problemów społecznych gminy Smołdzino na lata 2008-2015, Smołdzino 2008, str. 8.
2. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 577-580.