Dębina – Schönwalde
Dębina – wieś w gminie Ustka. Według spisu powszechnego, przeprowadzonego 17.05.1939 r. mieszkały tu 274 osoby w 68 gospodarstwach domowych. Od XV w. do pierwszej połowy XIX w. miejscowość była w posiadaniu rodziny von Below. W 1828 r. wieś stała się własnością rodziny von Krockow. Następnie kupił ją za kwotę 28 tys. talarów Julius Giebe. W XIX w. właściciele Dębiny często się zmieniali. Wymienia się m.in. Hansa Piepera, który sprzedał majątek Albertowi von Puttkamer – ministrowi spraw wewnętrznych Prus i późniejszemu nadprezydentowi Pomorza. W 1910 r. Dębina i Machowinko zostały sprzedane hrabiemu Wilhelmowi von Zitzewitz i jego starszemu synowi Heinrichowi z Sycewic. Zarządzał nimi Günther von Zitzewitz – najmłodszy syn Wilhelma, który dwa lata później odkupił od ojca część majątku, a także przejął na zasadzie ugody część dóbr należących do starszego brata. Günther von Zitzewitz (zm. 26.05.1945 r.) był ostatnim właścicielem wsi Dębina i Machowinko.
Rolnictwo i działalność gospodarcza
W 1891 r. całkowita powierzchnia majątku w Dębinie wynosiła 925 ha, w tym znajdowało: się 349 ha gruntów ornych, 169 ha łąk, 80 ha pastwisk i 327 ha lasów. W zabudowaniach gospodarczych hodowano: 49 konie, 283 sztuk rogacizny i 206 świń. Pod koniec lat 30 XX w. stan majątku w Dębinie uległ znacznej zmianie. W 1938 r. jego powierzchnia całkowita zmniejszyła się do 548 ha, w tym było: 228 ha gruntów ornych, 60 ha łąk, 35 ha łąk, 100 ha lasów i 25 ha nieużytków. Stan dworskiego inwentarza wynosił w tym czasie: 50 koni i 215 sztuk rogacizny. Folwarkiem zarządzał wówczas Hermann Schmidt. Poza majątkiem znajdowało się we wsi 16 gospodarstw rolnych, w tym:
– 6 o powierzchni od 0,5 do 5 ha,
– 4 o powierzchni od 5 do 10 ha,
– 5 o powierzchni od 10 do 20 ha,
– 1 o powierzchni powyżej 20 ha.
Mieszkańcy Dębiny oprócz uprawy ziemi trudnili się również połowem ryb na jeziorze Gardno i na Bałtyku. Część z nich pełniło ochotniczą służbę w Niemieckim Towarzystwie Ratowania Rozbitków (Deutsche Gesselschaft zur Rettung Schiffbrüchiger), które powstało 29.05.1865 r. w Kilonii. Znajdowała się tutaj baza ratownicza, w której składowano łodzie wiosłowe oraz sprzęt, ułatwiający prowadzenie akcji ratowniczych. Od 1872 r. działała w Dębinie huta szkła, założona przez ówczesnego właściciela wsi Hansa Piepera. Zatrudnienie znalazło w niej 8 dmuchaczy, pochodzących z pogranicza czesko-niemieckiego (dawne Böhmerwald i Fichtelgebirge). Piece hutnicze były opalane torfem i drewnem. Początkowo zakład produkował butelki, jednak dopiero produkcja szkła półbiałego przyniosła zyski. Po śmierci właściciela huty w 1896 r., zakład przejął jego syn August. W ostatnich latach swego istnienia wytwarzano tutaj szkło kolorowe, którego odbiorcy pochodzili z: Pomorza, Prus Wschodnich i Zachodnich, Bawarii, a także z Rosji i Jerozolimy. Z czasem produkcja szkła przestała być opłacalna i z dniem 01.04.1906 r. huta została zamknięta.
Kościół
Mieszkańcy Dębiny byli w większości ewangelikami. Tylko dwie osoby deklarowały katolicyzm (1925 r.). Wieś należała do parafii w Rowach, a tym samym do okręgu kościelnego Słupsk Stare Miasto (Stolp-Altstadt).
Szkoła
We wsi funkcjonowała jednostopniowa szkoła powszechna z jednym nauczycielem. W 1932 r. uczęszczało do niej 41 uczniów. Ostatnim nauczycielem był Bruno Jannke. W czasie II wojny światowej utworzono w Dębinie obóz Służby Pracy Rzeszy (Reichsarbeitsdienst RAD-Abt. 1/41). Jego zadaniem było prowadzenie działalności wśród młodzieży, mającej na celu kształtowania (poprzez pracę) postaw obywatelskich. Podczas ostatniej wojny głównym zadaniem tego obozu było wykonywanie prac na rzecz Wehrmachtu, m.in. budowano drogę łączącą Dębinę z Objazdą.
Ostatnie dni wojny
Już na początku 1945 r. mieszkańcy Dębiny przygotowywali się do opuszczenia wsi (przed zbliżającymi się wojskami radzieckimi). W styczniu ewakuowano obóz RAD-Abt. 1/41, który został przetransportowany drogą morską z Ustki do Landu Schleswig-Holstein. Na początku marca 1945 r. miejscowość opuścił oddział obserwacji powietrznej (Flugwachkommando). Wojska radzieckie zajęły Dębinę 9 marca 1945 r. Już następnego dnia Rosjanie zmusili miejscową ludność do budowy umocnień nad brzegiem morza. W ciągu następnych dni zakwaterowano we wsi około 3 tys. żołnierzy. W związku z tym połowę mieszkańców zmuszono do opuszczenia domów. Schronienie otrzymali oni w Łabiszewie. Podczas wojny zaginęło 36 mieszkańców Dębiny, a w szeregach armii niemieckiej poległo 12 osób.
Cmentarz
Cmentarz przedwojennych mieszkańców Dębiny znajduje się na wzniesieniu terenu, na północ od wsi (N 54,64172° E 17,01939°), po prawej stronie drogi prowadzącej do Rowów. Miejsce pochówkowe na planie prostokąta usytuowane jest na linii północny-zachód – południowy-wschód. Zachowała się wyraźna granica północno-zachodnia, którą tworzą świerki i lipy. Cmentarz został całkowicie zniwelowany. W latach 30 XX w. teren pochówkowy nie był zalesiony. Obecnie wzniesienie wraz z miejscem grzebalnym jest porośnięte drzewami i krzakami, które tworzą las. Z zachowanych śladów można określić wielkość tego miejsca pochówkowego na około 3200 m2 (długość ok. 80 m, szerokość ok. 40 m). Dojście do cmentarza prowadziło od drogi Dębina – Rowy, a wejście na jego teren znajdowało się na skraju granicy południowo-wschodniej. Na podstawie jedynego zachowanego obrysu mogiły możemy potwierdzić, że zmarłych chowano głową w kierunku zachodnim. Do 2013 r. zachowała się niewielka ilość śladów, świadczących o grzebaniu zmarłych w tym miejscu, są to: jedna betonowa podstawa pod żeliwny krzyż, obrys podwójnego grobu, wykonany z czerwonej cegły i kilka niewielkich metalowych elementów, pochodzących z ogrodzenia otaczającego grób. W latach 90 XX w. znajdowały się tutaj jeszcze: żeliwny, ażurowy krzyż z grobu dziecięcego (bez porcelanowej tablicy inskrypcyjnej), fragmenty tablicy inskrypcyjnej, wykonanej z białego granitu oraz część figury anioła.
W marcu 1945 r. przy dawnej hucie szkła został zastrzelony przez żołnierzy radzieckich niemiecki pilot, który przymusowo wylądował koło jeziora Gardno. Został on pochowany przy dawnym zakładzie, jednak brak jest informacji o dokładnym miejscu jego pochówku.
Pochowani na cmentarzu w Dębinie
| Nazwisko | Imię | Uwagi | Data urodzenia | Data śmierci |
| Desens | – | Kobieta, zmarła w wieku 93 lat. | –.–.—- | 19.01.1933 |
| Frobel | Martin | Zmarł w wieku 89 lat, 11 miesięcy, 14 dni. | –.–.—- | 10.10.1840 |
Mieszkańcy Dębiny (Schönwalde) polegli podczas wojen
| Stopień | Nazwisko | Imię | Data urodzenia | Data śmierci | Uwagi / wiek / miejsce śmierci |
| Schütze | Guse | Walter | –.–.—- | 14.06.1940 | 24 lata / poległ we Francji. |
Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 884-886.
2. https://www.stolp.de/tl_files/Dokumente/Dokumente_Heimatorte/rowe/Transkription_Chronik_Rowe.pdf