Zajączkowo – Sanskow
Zajączkowo – wieś w gminie Kobylnica, licząca 175 mieszkańców. W przeszłości miejscowość nosiła nazwę Zaghinzcowe (1301 r.), Zatzekowe (1453 r.) i Sanskow (1461 r.). Na mocy ugody zawartej pomiędzy księciem Bogusławem X, a Thomasem von Massow w 1507 r. wieś znalazła się w rękach tej rodziny do 1773 r. Następnie przeszła na własność rodziny von Zitzewitz. W 1821 r. Zajączkowo zostało sprzedane za kwotę 18000 talarów Augustowi Schmidt. Po 63 latach, tj. w 1884 r. właścicielem majątku był baron Carl Courbière, a od 1910 r. kapitan baron Rene von Courbière. Ostatnimi właścicielami majątku w Zajączkowie byli Walter Mickley (1924 r.) i Charlotte Mickley (1938 r.).
Rolnictwo i działalność gospodarcza
W 1891 r. powierzchnia majątku w Zajączkowie wynosiła 408 ha, w tym było: 263 ha gruntów ornych, 49 ha łąk, 20 ha pastwisk, 75 ha lasów i 1 ha obszarów wodnych. W zabudowaniach folwarcznych znajdowało się wówczas 27 koni, 113 sztuk rogacizny, 80 owiec i 120 świń. Po 40 latach i zmianie właściciela majątku stan posiadania uległ niewielkiej zmianie. W 1938 r. powierzchnia majątku wynosiła 463 ha (o 13,48% więcej niż w 1891 r.). W jego skład wchodziło: 296 ha gruntów ornych (wzrost o 12,55%), 89,5 ha łąk (wzrost o 82,65%), 75,5 ha lasów, 10 ha nieużytków i 2 ha powierzchni wodnych. Stan inwentarza wynosił: 25 koni, 150 sztuki bydła i 350 świń. We wsi znajdowało się 7 gospodarstw chłopskich, w tym:
– 1 o powierzchni od 0,5 do 5 ha,
– 3 o powierzchni od 10 do 20 ha,
– 3 o powierzchni powyżej 20 ha.
Kościół
Przed wybuchem II wojny światowej wieś liczyła 193 osoby. Większość mieszkańców Zajączkowa była ewangelikami. Tylko jedna osoba nie deklarowała żadnego wyznania (1925 r.). Wieś należała do parafii w Sierakowie Słupskim (Zirchow), a tym samym do okręgu kościelnego Słupsk Miasto (Stolp-Stadt).
Szkoła
W 1932 r. w Zajączkowie funkcjonowała jednostopniowa szkoła powszechna z jednym nauczycielem. Jednym z ostatnich był Paul Beitmann, który poległ podczas II wojny światowej.
Ostatnie dni wojny
Zajączkowo leżące na głównym szlaku do Słupska, na przełomie lutego i marca 1945 r. było przepełnione uchodźcami. Przed południem 7 marca mieszkańcy opuścili domostwa i przechodząc przez Słupsk udali się do Swochowa, gdzie później zostali zaskoczeni przez wojska radzieckie. Tego samego dnia wieś opuścił również oddział SS, który dzień wcześniej w potyczce z Rosjanami utracił dwa czołgi. Szczęśliwie ewakuowała się właścicielka majątku Charlotte Mickley. Wojska radzieckie wkroczyły do Zajączkowa 7 marca w godzinach popołudniowych. Dzięki wstawiennictwu Stefana Ostrowskiego, polskiego robotnika przebywającego tutaj na przymusowych robotach, wielu mieszkańców uniknęło śmierci. Rosjanie opuścili majątek w Zajączkowie dopiero w listopadzie 1950 r. Niemieckich mieszkańców deportowano za Odrę etapami, m.in. jesienią 1947 r. i 26.05.1952 r. Straty wojenne wśród tutejszej ludności cywilnej wynosiły: 18 zabitych i 13 zaginionych. W szeregach armii niemieckiej poległo 9 mieszkańców tej miejscowości.
Cmentarze
Przedwojenni mieszkańcy wsi byli grzebani na dwóch cmentarzach parafialnych. Najstarszy cmentarz znajduje się na południowo-wschodnim skraju wsi (N 54.39054° E 17.01564°). Miejsce pochówkowe o powierzchni 966 m2 jest posadowione na planie prostokąta (34,5 m x 28 m), na linii wschód – zachód. Granice tego miejsca wytyczają drzewa świerkowe. Zachowały się ślady pięciu rzędów grobów, wśród których widoczne są jeszcze mogiły ziemne. Zmarli byli chowani na linii wschód – zachód. W północno-zachodniej części cmentarza znajdowała się kwatera dziecięca. Natomiast w południowo-wschodniej części do 2013 r. znajdował się granitowy obelisk upamiętniający synów ostatnich właścicieli Zajaczkowa, którzy polegli na frontach II wojny światowej. Hans Mickley poległ w lipcu 1941 r. w miejscowości Mokroc na Białorusi, a Joachim Mickley zginął miesiąc później w Aleksandrii. Kamień na symboliczną mogiłę był sprowadzony z Gdańska lub jego okolic.2
Zachowało się:
– drzewa sosnowe wytyczające granice cmentarza,
– 24 granitowe podstawy pod żeliwne krzyże,
– 3 betonowe podstawy pod żeliwne krzyże,
– obrysy mogił: 2 betonowe, wysokie obrysy, 5 betonowych niskich obrysów i 4 betonowe niskie obrysy (rodzinne),
– 4 betonowe obrysy mogił w formie otwartej trumny,
– 2 nagrobki w kształcie pnia drzewa bez tablic inskrypcyjnych,
– 2 nagrobki betonowe bez tablic inskrypcyjnych (dziecięce),
– 2 nagrobki betonowe bez tablic inskrypcyjnych,
– 1 nagrobek bogato zdobiony z inskrypcją wklęsłą
– 5 fragmentów nagrobków (podstawy pod płyty epitafijne),
– 1 fragment krzyża drewnianego,
– 1 granitowy obelisk (w 2013 r. obelisk został wywieziony przez nieznane osoby.)
Drugie miejsce pochówkowe znajduje się na północny-wschód od wsi. Najprawdopodobniej został założony na początku XX w. o czym świadczy bardzo mała liczba pochówków, które umiejscowiono w części zachodniej terenu grzebalnego. Cmentarz o powierzchni 1160 m2 jest posadowiony na planie rombu o wymiarach: od zachodu – 40 m, od południa – 30 m, od wschodu 39,5 m i od północy – 28 m.. Granicę cmentarza wytyczają drzewa sosnowe. Podobnie jak na starym cmentarzu, część północno-zachodnią przeznaczono na pochówki dziecięce. Zmarłych chowano na linii wschód-zachód.
Zachowało się:
– 12 granitowych podstaw pod żeliwne krzyże,
– 2 betonowe podstawy pod żeliwne krzyże,
– 1 betonowy obrys grobu,
– 1 betonowy krzyż (dziecięcy) bez prostokątnej tabliczki inskrypcyjnej,
– 1 betonowy krzyż z inskrypcją wklęsłą,
– 3 betonowe podstawy pod tablice inskrypcyjne,
– 6 fragmentów z rozbitych nagrobków. Z informacji uzyskanych od byłych mieszkańców wsi wynika, że na północno-wschodnim skraju parku dworskiego istniał cmentarz rodzinny właścicieli majątku w Zajączkowie. Znajdowało się tutaj kilka grobów i jeden murowany grobowiec. Obecnie we wskazanym miejscu nie ma żadnych śladów świadczących o pochówkach zmarłych.
Pochowani na cmentarzach w Zajączkowie
| Nazwisko | Imię | Tytuł / oznaczenie | Data urodzenia | Data śmierci |
| Adam | Sigrid | – | 04.06.1933 | 01.04.1942 |
| Beitmann geb. Baumgart | Marie | – | 18.10.1869 | 29.01.1941 |
| Knopp | Hermann | – | 17.03.1850 | 08.03.1924 |
| Knopp geb. Arodr | Charlotte | – | 04.11.1850 | 06.11.1922 |
| Groth geb. Bosz | Emilie | – | –.05.1849 | 28.04.—- |
| Ninne[—] | Elfr[—] | – | 27.03.1895 | –.–.—- |
| Bäuertr | Bruno | – | 29.11.1924 | 29.03.1940 |
Zmarli w Zajączkowie
| Nazwisko | Imię | Tytuł / oznaczenie | Data urodzenia | Data śmierci |
| Eick | Franz | – | –.–.—- | –.–.1946 |
| Stach | Inge | – | –.–.—- | –.–.1945 |
| Ninnemann | Johanna | – | –.–.—- | –.–.1945 |
| Schulz | Gerhard | Zmarł w piątek, w wieku 42 lat. Pogrzeb odbył się w poniedziałek 31.05.1943 r. o godz 16.00. | –.–.—- | 28.05.1943 |
Mieszkańcy Sanskow (Zajączkowo) polegli w wojnach
| Stopień | Nazwisko | Imię | Data urodzenia | Data śmierci | Data śmierci Miejsce śmierci / wiek / uwagi |
| – | Fritz | August | –.–.—- | 12.04.1917 | Poległ / nauczyciel. |
| – | Bäuerle | Gerhard | –.–.—- | –.—— | Poległ podczas II wojny światowej. |
| – | Hasse | Paul | –.–.—- | –.–.—- | Poległ podczas II wojny światowej. |
| – | Mickley | Hans Ullrich | 02.08.1919 | 09.07.1941 | Poległ w Mokroc na Białorusi / 22 lata / syn właścicieli majątku Charlotty i Waltera Mickley. |
| – | Mickley | Joachim | 21.12.1921 | 22.08.1941 | Poległ w Aleksandrii, w Egipcie / 20 lat / syn właścicieli majątku Charlotty i Waltera Mickley. |
| – | Baller | Herbert | –.–.—- | –.–.1942 | Poległ |
| Gefreiter | Witt | Fritz | –.–.—- | –.–.1943 | Front wschodni / 36 lat / mąż Erny z dm. Reimer / syn Berty z dm. Kuhr / mszę za poległego odprawiono w Kuleszewie 21.02.1943 r. o godz. 10.00. |
Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss.851-853.
2. Informacje uzyskane od Pana Adam Gołębiowskiego – byłego mieszkańca Zajączkowa.