Duninowo – Dünnow

Duninowo – wieś sołecka w gminie Ustka. W XIV w. miejscowość nosiła nazwę Dunowe. Ówcześni mieszkańcy tłumaczyli ją jako żyzny kraj, leżący za wydmami. W 1355 r. Bogusław V przekazał w lenno w zamian za Sylcksdorf Friedrichowi Krümmel wsie: Modła, Lędowo, Pęplino, Starkowo i Duninowo. Gdy w 1544 r. Christoph i Wulf Krümmel ponownie otrzymali od księcia pomorskiego Barnima IX (pierwszy protestancki książę Pomorza) w lenno duninowskie dobra, nie było już wśród nich Starkowa i Pęplina. Wulf Krümmel musiał oddać obie wsie klasztorowi w Gallenzin (Golęcino) jako zadośćuczynienie za zabójstwo kapłana. Po 250 latach wygasła umowa lenna z rodem Krümmel i wsie Lędowo, Modła i Duninowo przypadły od 1610 r. rodzinie von Below. 9 listopada 1843 r. Karl Friedrich Wilhelm von Below sprzedał powyższe wsie Ottonowi Johannowi Friedrichowi von Frankenstein za kwotę 702 273 marek. Po 14 latach, dnia 21.07.1857 r., majątek przeszedł za 1,2 mln marek na własność księcia Alfreda Franza de Croy, a dotychczasowy właściciel pozostał w majątku na prawach dzierżawcy do 1863 r. Za zgodą księcia Otto Frankenstein przeniósł prawo dzierżawy dóbr na swojego zięcia Leo Scheunemann′a. Ostatnim dzierżawcą dóbr duninowskich (od 01.07.1904 r. do 08.03.1945 r.) był major Benhard Scheunemann.

Rolnictwo i działalność gospodarcza

W 1938 roku powierzchnia majątku w Duninowie wynosiła 578 ha, w tym było: 513 ha gruntów ornych, 14 ha łąk, 17 ha pastwisk i 4 ha nieużytków. W zabudowaniach folwarcznych znajdowało się: 42 koni, 145 sztuk bydła, 650 owiec i 150 świń. Poza majątkiem we wsi znajdowało się 89 gospodarstw rolnych, w tym:
– 36 o powierzchni od 0,5 ha do 5 ha,
– 37 od 5 ha do 10 ha
– 14 od 10 ha do 20 ha,
– 2 powyżej 20 ha.
Regulacje stosunków między właścicielem majątku, a chłopami miały swój początek w 1817 r. Na mocy edyktu królewskiego z 14.09.1811 r. 17 duninowskich chłopów i 7 chłopskich dzierżawców nabyło prawa do połowy posiadanej ziemi. Ówczesny właściciel majątku Karl Friedrich Wilhelm von Below odebrał dotychczasowym dzierżawcą ziemię w zamian za roczną rentę w wysokości 20 talarów. Przekazanie własności ziemi chłopom nastąpiło w 1819 r. Jednak chłopi byli zobowiązani do udzielenia pomocy właścicielowi majątku w zakończeniu rozpoczętych prac budowlanych i gospodarczych w majątku w oparciu o swoje zobowiązania wobec dworu.
Dnia 10.05.1934 r. przedstawiciele 131 pomorskich rodzin chłopskich zasiedziałych na swoich gospodarstwach od ponad 200 lat otrzymało podczas uroczystej akademii w Starkowie dębowe tablice pamiątkowe, które mogli zawiesić na froncie swoich domów. Z Duninowa pamiątkowe tablice otrzymały dwie rodziny: Fredricha Duske i Gemkow-Kunde, które zasiedliły wieś w 1717 r.
W Duninowie działalność gospodarcza i handel były dobrze rozwinięte. Na początku lat 40. XX w. znajdowały się tutaj sklepy wielobranżowe A. Klötzke i A. Völlkner oraz karczma R. Papke. Działały młyny E. Schmidt, Huberta Völlnera oraz wdowy Margarette Beckmann. Swoje zakłady mieli tutaj szewc A. Maldenhauer, stolarze Notzke i Wilke, kołodzieje W. Müller i R. Völlkner. We wsi znajdowała się kuźnia Ernesta Elias. Duninowo słynęło z zakładu produkującego organy, założonego przez Christiana Voelknera w 1859 r. W pierwszych latach działalności zakład zatrudniał 3 osoby . W 1876 r. Voelkner rozbudował go i zakupił nowe maszyny oraz zwiększył zatrudnienie. W 1888 r. wyprodukowano setne organy. Około 1900 r. Christian Fredrich Voelkner przekazał dzieło swojego życia synowi, który rozbudował zakład, wprowadził wiele ulepszeń i zbudował nowy budynek warsztatów. Firma zatrudniała wówczas 20 budowniczych organów. Oprócz prac remontowych zakład produkował rocznie 10 organów. Organy z Duninowa były znane w całych Prusach. Trafiały również do Rosji i kolonii niemieckiej w Afryce Wschodniej. W nocy z 17 na 18 stycznia 1906 r. zakład został podpalony. Po pożarze produkcja organów w Duninowie została zakończona. Paul Voelkner postanowił przenieść produkcję organów do Bydgoszczy, gdzie w nowym zakładzie zatrudniał 50 osób. Jesienią 1913 r. rozpoczęła się elektryfikacja wsi.

Kościół

Pierwsze wzmianki o kościele w Duninowie pochodzą z 21.06.1374 r., kiedy to wyświęcono miejscowy kościół pod wezwaniem Marii, Józefa i Małgorzaty przez biskupa Philippusa Lumback von Rechenberg (Rehberg). Pierwszym pastorem miejscowego kościoła był Ambrosius Jesseke (1548-1581), a ostatnim Hans Schreiber (01.01.1938-1946). W skład parafii w 1940 r. wchodziły wsie Modła, Lędowo, Pęplino i Zaleskie.Liczba wiernych wynosiła 3090 osób. Patronami kościoła byli książę von Croy z Westfalii, Benhard Scheunemann z Duninowa i von Below z Zaleskich. Wszyscy mieszkańcy wsi byli wyznania ewangelickiego. Parafia w Duninowie należała do okręgu kościelnego Stolp-Stadt (Słupsk Miasto). W pierwszej połowie XIX w. w Duninowie działała sekta religijna utworzona przez członków pomorskiego rodu von Below z Pieńkowa. Twórcą sekty był Gustaw v. Below. Najbliższymi współorganizatorami ruchy byli jego bracia Karl i Henryk oraz duninowski stolarz – Carl Wolff. Nowo powstały ruch był nazywany od nazwiska założycieli „belowianami”. Występowali oni przeciwko oficjalnym pastorom, uważając ich za fałszywych proroków. Zerwanie rodu v. Below z oficjalnym Kościołem miało miejsce w drugi dzień świąt wielkanocnych 1820 r., kiedy to Henryk v. Below przed kościołem w Pieńkowie wszedł w konflikt z tamtejszym pastorem. Członkowie sekty urządzali spotkania modlitewne w domach, sami udzielali sobie ślubów i chrztów oraz nie posyłali dzieci do szkół. W latach trzydziestych XIX w. sekta liczyła 1400 wiernych. Członków sekty można było spotkać nie tylko w Pieńkowie i Duninowie, miejscach powstania ruchu religijnego, ale również w miejscowościach Gać, Redęcin, Wierszyno, Gardna Wielka, w okolicach Słupska, Kołczygłów, Miastka i Gryfina. W Duninowie do samozwańczego kościoła należały 22 rodziny. Po śmierci organizatorów sekty, tj. braci v. Below i stolarza Carla Wolfa z Duninowa († 1857 r.) nastał czas prześladowań członków sekty. Pod koniec lat sześćdziesiątych XIX w. ruch religijny się rozpadł. Część jej członków powróciło do kościoła ewangelickiego inni przeszli na baptyzm lub metodyzm albo zasilili ruchy Swedenborgianów, Sabatystów, Irvingianów.

Szkoła

Pierwszym nauczycielem w Duninowie był Peter Neumann, który nauczał tutaj do 1656 r. W 1896 r. funkcjonowała we wsi 3-stopniowa szkoła powszechna z dwoma nauczycielami. Uczęszczało wówczas do szkoły 96 uczniów, natomiast w 1868 r. – 144 dzieci, w 1871 r. – 163 dzieci, a w 1906 r. – 116 dzieci. W 1872 r. rozpoczęto budowę nowego budynku szkoły. Dzieci z Duninówka chodziły do szkoły w Pęplinie. Ostatnim niemieckim nauczycielem szkoły w Duninowie był Walter Lietz (1914-1945).
W Duninowie funkcjonowała prywatna szkoła dla dzieci członków sekty „belowianów”. Szkoła została założona za zgodą Królewskiej Rejencji w Koszalinie i funkcjonowała od 1843 r. do 01.05.1867 r. Pierwszym jej nauczycielem był Carl Wilhelm Wolff. Szkoła, zgodnie z zaleceniem Królewskiej Rejencji z dnia 11.9.1843 była wizytowana raz w roku (w Wielkanoc) przez miejscowego pastora. Ostatnim nauczycielem prywatnej szkoły był pan Lindstädt.

Ostatnie dni wojny

Na przełomie lutego i marca 1945 r. wieś była przepełniona uchodźcami, którzy zostali otoczeni opieką burmistrz Duninowa Herbert′a Granzow, pastora Hansa Schreiber i mieszkańców. 7 marca na rozkaz miejscowego naczelnika NSDAP i burmistrza opuścili swoje domy i udali się na wschód przez Wodnicę i Niestkowo. Dalsza droga była niemożliwa ze względu na blokadę dróg przez uchodźców. 8 marca około godziny 9.00 grupa uciekinierów zawróciła i skierowała się w drogę powrotną. W lesie Hoster Wald natknęli się na radzieckie czołgi. Wojska Radzieckie zajęły Duninowo 8 marca około godziny 14. Przed wjazdem do wsi oddali dwa wystrzały z czołgu w kierunku wsi, które trafiły w kościół i budynek mieszkalny. Pod koniec marca 1945 r. wszyscy mieszkańcy wsi i przebywający tutaj uchodźcy zostali zmuszeni do opuszczenia wsi. Udali się w okolice Bierkowa, gdzie w okolicznych lasach spędzili trzy dni. Rosjanie skierowali ich dalej do Słupska. Po kilku tygodniach powrócili oni do swoich gospodarstw. We wsi działała radziecka komendantura, której zadaniem było rekwirowanie bydła, maszyn i płodów rolnych. W październiku 1945 r. Rosjanie opuścili wieś. Do Duninowa zaczęli przybywać polscy osadnicy. Pierwsze przesiedlenie niemieckich mieszkańców miało miejsce 08.06.1946 r. Następne wysiedlenia miały miejsce 17 sierpnia i 9 września tego samego roku. Transportem z dnia 17 sierpnia wieś opuścił pastor Hans Schreiber z rodziną. Burmistrz Duninowa Herbert Granzow i jego brat Karl zostali zamordowani w Pęplinie przez polskich osadników. Dwa dni po zabójstwie ciała zabitych sprowadzono do Duninowa i pochowano. Podczas II wojny światowej zginęło 33 mieszkańców wsi, 115 zaginęło i 36 poległo w szeregach armii niemieckiej.

Cmentarze

Cmentarz nr 1 – przykościelny

Data założenia:	Brak danych.
Wyznanie / parafia:	Ewangelicki / parafia w Duninowie.
Status:	Nieczynny.
Położenie:	Centrum wsi. Teren przykościelny.
Współrzędne geograficzne:	N 54.539070⁰ E 16,820395⁰
Powierzchnia:	±3300 m2
Układ przestrzenny:	Teren o kształcie owalu wydłużonego w kierunku wschodnim. Granice cmentarza wytycza kamienny mur oraz 22 drzewa dębu. Wejścia na teren przykościelny znajdują się od strony wschodniej i północno zachodniej.
Drzewostan i roślinność:	22 dęby, 3 świerki.
Najstarszy zachowany element:	Płyty nagrobne o wymiarach 1500x755x180 (cm) upamiętniające Otto Johanna Friedricha Frankenstein zmarłego 07.06.1878 oraz jego żony Ulrike z dm. Boenke  zmarłej 02.05.1885 r.
Zachowały się:	mur otaczający teren przykościelny, 2 bramy, obelisk upamiętniający mieszkańców wsi poległych podczas I wojny światowej, grób rodziny von Frankenstein, 22 dęby wytyczające granice terenu przykościelnego, 3 świerki na terenie cmentarza przykościelnego.

Cmentarz nr 2 – parafialny

Data założenia:	Brak danych. Występuje na mapie z XIX w.
Wyznanie / parafia:	Ewangelicki do 1946 r. Od 1946 r. katolicki / parafia w Duninowie.
Status:	Czynny.
Położenie:	Na południowym skraju wsi. 250 m w prostej linii od kościoła.
Współrzędne geograficzne:	N 54.537064⁰ E 16,817919⁰
Powierzchnia:	9100 m2 (szerokość 70 m x długość 130 m).
Układ przestrzenny:	Posadowiony na płaskim terenie, na planie prostokąta, na linii wschód – zachód. Pierwotnie cmentarz został założony na planie kwadratu, a następnie poszerzony w kierunku zachodnim. Wejście na teren cmentarza znajduje się od strony północnej. Na wprost bramy cmentarnej znajduje się kaplica cmentarna z XIX w. wykonana z czerwonej cegły. Zmarłych chowano na linii wschód zachód. Nie zachował się pierwotny układ kwater.
Drzewostan i roślinność:
Najstarszy zachowany element:	Krzyż z białego kamienia z 1877 r.
Zachowały się:	drzewa wytyczające granicę cmentarza, brama cmentarna – Filary o przekroju 65,5 x 63,5 cm wykonane z cegły palonej pełnej, tworzące przejazd dla komunikacji kołowej o prześwicie 225 cm. Trzony filarów wsparte na cokołach z tej samej cegły wysuniętej o 1/3 podstawy. Filary zakończone betonowymi głowicami czterospadowymi zwieńczonymi metalowymi krzyżami. kaplica cmentarna z XIX w. wykonana z czerwonej cegły palonej pełnej. 1 obelisk granitowy, 5 kamiennych krzyży. 2 granitowe podstawy pod żeliwne krzyże.

Pochowani na cmentarzach w Duninowie

Nazwisko	Imię	Tytuł / oznaczenie	Data urodzenia	Data śmierci
Granzow	Herbert	Burmistrz Duninowa / zamordowany w Pęplinie.	–.–.—-	–.–.1946
Granzow	Karl	Brat Herberta Granzow / zamordowany w Pęplinie.	–.–.—-	–.–.1946
Papke	Meta	–	23.04.1890	03.04.1941
Scheil	Friedrich	–	–.–.—-	–.–.1946
Schubring	Martin	Podporucznik lotnictwa, poległ podczas I wojny światowej.	17.02.1892	10.11.1917
Schubring	Max	Poległ podczas I wojny światowej.	–.–.—-	–.–.—-
Runow	Karl	–	18.01.1895	04.03.1939
Voelkner	Christian Friedrich	–	–.–.—-	31.07.1905
Völkner	Franz	–	25.10.1876	22.02.1942

Mieszkańcy Dünnow (Duninowo) polegli podczas wojen

Stopień	Nazwisko	Imię	Data urodzenia	Data śmierci	Miejsce śmierci / wiek / uwagi
Fliegerleutnant	Schubring	Martin	17.02.1892	10.11.1917	Poległ podczas I wojny światowej.
–	Schubring	Max	–.–.—-	–.–.—-	Poległ podczas I wojny światowej / U. RES. INF. REF. 42.
Gefreiter	Notzke	Siegfried	–.–.—-	–.01.1943	Poległ na froncie wschodnim / 22 lata / syn Hermanna i Emmy z dm. Völkner / odznaczony medalem wschodnim i odznaką za rany / mszę za poległego odprawiono w Duninowie 24.01.1943 r.
Shütze	Holz	Friedrich	–.–.—-	–.–.1943	Poległ na froncie wschodnim / 35 lat / z Duninówka / mąż Helene z dm. Papke, syn Friedricha Holz / mszę za poległego odprawiono w Duninowie 04.04.1943 r.
Gefreiter	Bewersdorff	Wilhelm	–.–.—-	–.–.1943	Poległ na froncie wschodnim / 32 lata / mąż Helene z dm. Borgmann, syn Paula i Marthy z dm. Voll / Grenadier Reg. / odznaczony medalem wschodnim i odznaką za rany / mszę za poległego odprawiono w Duninowie 18.04.1943 r.

Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 838-845.
2. Grenz-Zeitung Nr 18 z 19.01.1943 s.4.
3. Grenz-Zeitung Nr 102 z 13.04.1943 s.4.
4. Grenz-Zeitung Nr 91 z 02.04.1943 s.4.