Wrzeście – wieś w gminie Redzikowo. Pierwsza wzmianka o miejscowości występuje w edykcie z 1285 r., w którym to książę Pomorza Gdańskiego Mściwoj II podarował wieś wraz z Bukowem, Niewiarowem, Palczewicami i Staniewicami zakonowi norbertanek w Słupsku, które podlegały klasztorowi w Białobokach nad Regą. Około 1400 r. wieś należała do majątku rodziny Gutzmerow i była w ich posiadaniu przez 400 lat. Jako właścicieli wymienia się Laffrensa von Gutzmerow (1523), Heinricha Wernera von Gutzmerow (1717), Lorenza Adama von Gutzmerow. W 1817 r. Lorenz Adam von Gutzmerow sprzedał Wrzeście swojemu zięciowi Magnusowi Friedrichowi von Schmeling, który w roku 1843 sprzedał wieś Gottfriedowi Gütschow. W 1852 r. wieś przeszła w ręce Friedricha Hell, a następnie w 1855 r. Louisa Türkheim za kwotę 105 tys. talarów. Następnymi właścicielami wsi byli: Eduard Koch (1884-1893), Artur von Livonius (1896-1901) i jego syn Ernst Livonius (1902-1918). W 1918 r. właścicielem wsi został Erich von Rieck-Eggebert z Poganic, który po pół roku sprzedał Wrzeście Wilhelmowi Anhalt, synowi radcy handlowego i założyciela znanej firmy kosmetycznej A.O.K. (Anhalt, Ostseebad Kolberg).
Rolnictwo, handel i rzemiosło
W 1938 r. powierzchnia majątku wynosiła 826 ha, w tym: 581 ha ziemi uprawnej, 57 ha łąk, 45 ha pastwisk, 113 ha lasów, 5 ha powierzchni wodnych i 25 ha nieużytków. W zabudowaniach folwarcznych znajdowało się 52 konie, 160 sztuk bydła i 128 świń. Poza majątkiem we wsi znajdowało się 35 gospodarstw rolnych, w tym:
– 11 o powierzchni od 0,5 ha do 5 ha,
– 16 o powierzchni od 5 ha do 10 ha,
– 8 o powierzchni powyżej 20 ha.
Na początku lat czterdziestych XX w. we wsi funkcjonowała wiejska kasa pożyczkowo-oszczędnościowa. Znajdowała się tutaj piekarnia Max′a Heyer, sklep budowlany Paul′a Albrechta, gorzelnia W. Anhalt, sklep rowerowy M. Heinz, sklep z towarami kolonialnymi Olgi Kamin, młyn Fritz′a Kanz oraz karczma, której właścicielem był Willy Gerson. Swoje usługi świadczyli kowal Friedrich Massel i krawcy R. Schröder oraz Frz. Stork.
Kościół
Kościół parafialny istniał już w 1493 r. Obecna budowla pochodzi z 1874 r. i powstała według projektu ówczesnego inspektora budowlanego Heithaus′a. W kościele znajdują się organy wykonane przez Völknera z Duninowa oraz chrzcielnica z 1651 r. pochodząca ze starego kościoła. Patronem kościoła we Wrześciu była rodzina Anhalt. Parafia należała do okręgu kościelnego Słupsk Stare-Miasto. Mieszkańcy wsi byli ewangelikami. W 1925 r. tylko jedna osoba deklarowała katolicyzm.
Pastorzy:
– Herman Karl Anton Zollfeldt – 1837-1849
– Wilhem August Ludwig Palis – 1849-1886
– Heinrich WilhelmMartin Schramm – 1887-1889
– Johann Eugen Gustav Wenzlaff – 1890-1911
– Friedrich Gustav Brinckmann – 1912-1914
– Georg Stephani – 1914-1926
– Reinhold Roll – 1928-1945
Szkoła
W1932 r. we wsi funkcjonowała 3-stopniowa szkoła powszechna z trzema klasami i dwoma nauczycielami. Do szkoły uczęszczało 79 dzieci.
Ostatnie dni wojny
Mieszkańcy wsi nie ewakuowali się przed nadciągającymi wojskami radzieckimi. Wieś jak i droga w kierunku wschodnim była przepełniona uchodźcami, którzy uciekali na wschód do portów w Gdyni i Gdańsku. Rosjanie wkroczyli do wsi 8 marca po godzinie 14. Po kilku dniach wywieziono ze wsi burmistrza Alberta Duske oraz inspektora majątku Heidemann′a. Dnia 30 marca wszyscy mieszkańcy wsi zostali zmuszeni do opuszczenia wsi. Po powrocie zastali splądrowane domy i zabudowania gospodarcze. Latem 1945 r. do wsi przybyli pierwsi Polacy. Miejscowy młyn i gorzelnia nadal pozostawały w rękach Rosjan. W listopadzie 1945 r. gorzelnia została przekazana w ręce polskie. W nocy z 7 na 8 czerwca 1946 r. deportowano ze wsi 300 osób, wśród których znajdowali się pastor Reinhold Roll z żoną i córką. Straty wśród mieszkańców wsi wynosiły: 5 zabitych, 36 zaginionych i 22 poległych w szeregach armii niemieckiej.
Cmentarze
| Data założenia: | Brak dokładnych informacji. Istniał w 1864 r. |
| Wyznanie / parafia: | Ewangelicki / Wrzeście. |
| Status: | Czynna nowa część. |
| Położenie: | Na północno-wschodnim skraju wsi. |
| Współrzędne gospodarcze: | N 54.550049, E 17.109914 |
| Powierzchnia: | ± 0,205 ha (stara części cmentarza), ± 0,35 ha (nowa część cmentarza) . |
| Układ przestrzenny: | Cmentarz posadowiony na planie kwadratu na linii północny-zachód – południowy-wschód. Granicę cmentarza tworzy nasadzenie dębów. Wejście na teren pochówkowy znajdowało się od strony północnej. Zmarłych chowano na linii północny-zachód – południowy-wschód. Zachował się częściowy układ grobów dzięki zachowanym kamiennym elementom nagrobnym. Mogiły ziemne nieczytelne. Od strony wschodniej starego cmentarza założono nową kwaterę pochówkową użytkowaną do dzisiaj. W północnej części nowego cmentarza znajdowała się kwatera dziecięca o czym świadczy jeden zachowany grób dziecięcy oraz granitowe podstawy o mniejszych rozmiarach pod żeliwne krzyże. |
| Drzewostan i roślinność: | Dęb / konwalia, bluszcz. |
| Najstarszy zachowany element: | Krzyż wykonany z betonu upamiętniający zmarłego w 1864 r. |
| Zachowały się: | 1 krzyż żeliwny bez kamiennej podstawy, 1 fragment krzyża ażurowego z tabliczkami porcelanowymi z obu stron, 1 krzyż betonowy z inskrypcją z tumbą małą, 1 krzyż betonowy z inskrypcją, bez górnej belki z 1864 r., 33 podstawy (granit, beton) pod krzyże żeliwne, 18 tumb dużych, 1 tumba mała, 7 dużych elementów nagrobków, 1 betonowy obrys mogiły. |
Pochowani na dawnym cmentarzu ewangelickim
| Nazwisko | Imię | Tytuł / oznaczenie | Data urodzenia | Data śmierci |
| Däske | August | – | –.–.—- | –.03.1945 |
| Liebenow | Kristel | – | 07.09.1937 | 27.09.1937 |
| Pasch | Elsbeth | – | 14.09.1925 | 15.11.1925 |
| Rernhak geb. Kutschke | Emilie | – | 11.03.1867 | 03.06.1914 |
| Urlaub | Erwin | (2) | 07.09.1898 | 23.04.1918 |
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 457-463.
2. Krystyna Mazurkiewicz-Palacz, Dawne cmentarze w powiecie słupskim, Starostwo Powiatowe w Słupsku, Kraków 2013, s. 200.
