Rzuszcze – Ruschütz
Rzuszcze – wieś sołecka w gminie Główczyce. Przed wojną mieszkało tutaj 506 osób (dane z 17.05.1938 r.). Do końca XVIII w. większość tutejszej ludności mówiła po kaszubsku. Pierwsze informacje o miejscowości pochodzą z 1499 r. Była ona wówczas lennem rodziny von Kleist. Po śmierci Joachima Ewalda von Kleist majątek przejął w 1740 r. na zasadzie umowy podporucznik Franz Kasimir von Kleist. Również w XIX w. wieś należała do tej rodziny. Ostatnimi właścicielami Ruschütz (Rzuszcze) byli: od 1910 r. Hans von Kleist i od 1928 r. Ewald von Kleist, który zmarł w Hamburgu w 1967 r.
Rolnictwo i rzemiosło
W 1939 r. we wsi było 77 gospodarstw rolnych, z których 56 było o powierzchni powyżej 10 ha, a 5 przekraczało 20 ha. W Ruschütz (Rzuszcze) znajdowały się: karczma oraz sklep wielobranżowy, należące do Wilhelma Bars. Mieli tutaj swoje zakłady rzemieślnicze: kowal Karl Vallentin oraz szewc P. Sylwester.
Kościół
Wszyscy tutejsi mieszkańcy byli wyznania ewangelickiego i należeli do parafii w Glowitz (Główczyce), a tym samym do okręgu kościelnego Stolp Altstadt (Słupsk Stare Miasto).
Szkoła
We wsi działała jednostopniowa szkoła powszechna z jednym nauczycielem. Jednymi z ostatnich uczących w niej byli: Günter Block i Theodor Sonntag, który zmarł w obozie jenieckim w okolicach Lęborka, do którego został zesłany za członkostwo w Volkssturmie.
Ostatnie miesiące wojny
W marcu 1945 r. Ruschütz (Rzuszcze), podobnie jak większość miejscowości Pomorza było przepełnione uchodźcami. W nocy 8 marca 1945 r. około godziny trzeciej, miejscowy burmistrz wydał rozkaz do ewakuacji mieszkańców wsi. Tylko kilku z nich wykonało jego polecenie. Ruschütz (Rzuszcze) zostało zajęte przez radzieckie oddziały pancerne 9 marca 1945 r. W trakcie zdobywania wsi otworzyły one ogień do pojedynczych żołnierzy piechoty i członków Volkssturmu. Po zajęciu miejscowości została utworzona tutaj radziecka komendantura. Żołnierze radzieccy aresztowali w pierwszych tygodniach swojej władzy wielu tutejszych mieszkańców. Niektórzy z nich już nigdy nie wrócili, m.in nauczyciel Theodor Sonntag i Wilhelm Kirk aresztowany za członkostwo w Volkssturmie. W 1946 r. do Ruschütz (Rzuszcze) przybyli pierwsi polscy osadnicy. Rozpoczęła się wówczas deportacja ludności niemieckiej za Odrę. W pierwszej kolejności wieś opuścili uchodźcy z Prus Wschodnich i Zachodnich. Po nich przyszła kolej na stałych mieszkańców. Największa liczba osób opuściła swoje domostwa 26.07.1947 r. Kilka dni później wieś opuścili pozostali mieszkańcy.
Straty wojenne wśród ludności cywilnej Ruschütz (Rzuszcze) wynosiły: 16 zabitych i 35 zaginionych. W szeregach armii niemieckiej poległo 23 mieszkańców tej miejscowości.
Cmentarz – mieszkańców Rzuszcza i Rzuskiego Lasu (Sophienthal)
| Data założenia: | Brak danych. |
| Położenie: | Na zachód od zabudowań wiejskich. |
| Współrzędne geograficzne: | N 54°37’983” E 17°25’966” |
| Powierzchnia: | Brak danych. |
| Układ przestrzenny: | Nie zachowały się granice terenu pochówkowego. Cmentarz był posadowiony na planie prostokąta, położonego na linii północny-wschód – południowy-zachód. Wejście znajdowało się od strony północno-wschodniej. Z nielicznie zachowanych elementów nagrobnych wynika, że w części południowo-wschodniej cmentarza znajdowała się kwatera na pochówki dziecięce. W części północno-zachodniej zachował się fragment muru, który mógł stanowić fragment grobowca lub kaplicy. |
| Zachowały się: | 10 granitowych podstaw pod żeliwne krzyże, 1 nagrobek w kształcie ściętego pnia drzewa bez tablicy inskrypcyjnej, 1 płyta nagrobna z granitu, 3 obrysy mogił (materiał: granit, beton), 2 obrysy mogił w kształcie otwartej trumny, tzw. tumby, 2 płyty inskrypcyjne, 3 krzyże betonowe, 1 fragment granitowej płyty inskrypcyjnej z nagrobka dziecięcego, 31 fragmentów elementów nagrobnych, |
Pochowani na starym ewangelickim cmentarzu
| Nazwisko | Imię | Tytuł / oznaczenie | Data urodzenia | Data śmierci |
| Bahr | August | Mąż Auguste z dm. Musch. | 10.01.1861 | 17.06.1939 |
| Bahr geb. Musch | Auguste | Żona Augusta Bahr. | 18.01.1862 | 24.09.1938 |
| Bahr | Walter | – | 11.08.1918 | 19.04.1942 |
| Grefens | Karl | Mąż Berty z dm. Knop. | 13.10.1856 | 19.02.1934 |
| Grefens geb. Knop | Berta | Żona Karla Grefens. | 19.03.1857 | 10.02.1940 |
| Krause | – | – | –.–.—- | 28.02.1922 |
| Selke | Karl | 25.08.1889 | 16.12.1936 |
Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 1030-1034.