Retowo – Rotten

Retowo – wieś w gminie Smołdzino. Obecnie w jej skład wchodzi dawna osada Lotki (niem. Lotken), położona na południowy-zachód od miejscowości. Przed wybuchem II wojny światowej mieszkało tutaj 81 osób (17 maja 1939 r.). W początkach swego istnienia wieś była lennem rodziny von Bandemer i pozostawała w ich dobrach do II połowy XIX w. W 1859 r. Retowo zostało sprzedane (za 4,5 tys. talarów) Wilhelmowi von Massow – włascicielowi dóbr w Będzichowie, Drzeżewie i Lipnie. Następnie przejęli je Adolf von Massow i jego syn Luis. Po śmierci tego ostatniego (w 1909 r.) wsie Będzichowo, Drzeżewo i Lipno przejął jego syna Ewald von Massow, a Retowo drugi syn – Gottfried von Massow (latem 1910 r.). Jednak Retowem zarządzał do 1913 r. Ewald von Massow. Następnie wieś została wydzierżawiona. Zaraz po zakończeniu I wojny światowej Gottfried von Massow był zmuszony sprzedać majątek dotychczasowemu dzierżawcy. W 1931 r. Retowo należało do Okręgowego Zrzeszenia Osadnictwa w Słupsku (Kreissiedlungsgenossenschaft Stolp).

Rolnictwo i działalność gospodarcza

Mieszkańcy wsi trudnili się uprawą roli i rybołówstwem. W 1938 r. znajdowało się tutaj 68 gospodarstw rolnych, w tym:
– 4 o powierzchni od 0,5 ha do 5 ha,
– 4 o powierzchni od 5 ha do 10 ha
– 4 o powierzchni od 10 ha do 20 ha,
– 3 o powierzchni powyżej 20 ha.
Jedno z największych z nich należało do Franza Behnke (23 ha).

Kościół

Wszyscy mieszkańcy wsi byli ewangelikami (1925). Retowo należało do parafii w Gardnie Wielkiej, a tym samym do okręgu kościelnego Słupsk Stare Miasto (Stolp Altstadt).

Szkoła

We wsi nie było szkoły. Dzieci uczyły się w szkole powszechnej w miejscowości Wysoka.

Ostatnie dni wojny

Na przełomie lutego i marca 1945 r. w Retowie znajdowało się wielu uchodźców m. in. z Prus Wschodnich (okręg Braniewski, powiat iławecki, Olsztyn, Ełk). Mieszkańcy wsi nie otrzymali rozkazu do ewakuacji przed zbliżającymi się wojskami radzieckimi. Miejscowość została zajęta przez Rosjan 09.03.1945 r. Już 1 kwietnia wszyscy mieszkańcy i przebywający tutaj uchodźcy zostali zmuszeni do opuszczenia wsi. Schronienie znaleźli w Jezierzycach. Do swych domów powrócili 15 kwietnia. W sierpniu 1945 r. do Retowa przybyli pierwsi polscy osadnicy. Niemiecką ludność deportowano za Odrę od listopada 1946 r. do sierpnia 1947 r. Podczas II wojny światowej zaginęło: 2 mieszkańców wsi, a 7 poległo w szeregach armii niemieckiej.

Cmentarz

Data założenia:	Brak danych. Jest zaznaczony na mapach z II połowy XIX w.
Położenie:	Po lewej stronie traktu prowadzącego do miejscowości Komnino, 190 m na południe od rozgałęzienia nieutwardzonego traktu (dawna osada Lotki).
Współrzędne geograficzne:	N 54.62423⁰ E 17,11498⁰
Powierzchnia:	±2600 m2.
Układ przestrzenny:	Posadowiony na planie prostokąta na linii wschód – zachód. Wejście na teren pochówkowy znajdowało się od strony zachodniej. Nieczytelny układ kwater i grobów. Brak elementów nagrobnych. Teren gęsto porośnięty samosiejkami.
Zachowały się:	1 krzyż żeliwny osadzony w granitowej podstawie (wielkość wraz z podstawą 2,85m), 5 ażurowych krzyży żeliwnych (uszkodzone, bez podstaw), 5 fragmentów krzyży żeliwnych, 1 betonowy obrys mogiły, 7 granitowych podstaw pod żeliwne krzyże, 3 odlewy figur aniołów z krzyży żeliwnych.

 {gallery}retowo{/gallery} 

Zmarli w Retowie

Nazwisko	Imię	Tytuł / oznaczenie	Data urodzenia	Data śmierci
Krause geb. Arndt	Therese	–	25.10.1866	26.08.1935
Krause	–	–	–.–.—-	03.04.1930
Praschke	Heinrich	–	–.–.—-	–.–.1945
Praschke	Hermann	–	–.–.—-	–.–.1945
Schuth	Friedrich	–	07.11.1834	17.10.1920
——e	Wilhelm Eduard	–	09.–.18–	–.–.1909
—– geb. Zur	–	–	–.–.—-	–.04.1910

Mieszkańcy Rotten (Retowo) polegli podczas wojen

Stopień	Nazwisko	Imię	Data urodzenia	Data śmierci	Miejsce śmierci / wiek / uwagi
Wehrmann	Krause	Franz	07.04.1877	12.03.1915	Poległ w Rosji.
–	Noffke	Joachim	–.–.—-	–.–.1941	Poległ.
–	Meyer	Gerhard	–.–.—-	–.–.1942	Poległ.
–	Praschke	Franz	–.–.—-	–.–.1942	Poległ.
–	Meyer	Georg	–.–.—-	–.–.1944	Poległ.
–	Noffke	Werner	–.–.—-	–.–.1944	Poległ.
–	Praschke	Hans	–.–.—-	–.–.1944	Poległ.

Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 934-935.
2. Die Grenz-Zeitung nr 74 z 16.03.1943 r.
3. http://www.denkmalprojekt.org/2010/gross_garde_wk1_pom.htm.