Machowinko – Klein Machmin

Machowinko – wieś w gminie Ustka. Przed wybuchem II wojny światowej mieszkało tutaj 434 osób (stan na 17 maja 1939 r.). Miejscowość była wzmiankowana w listach lennych do rodziny Ramel. Najstarszy z nich pochodził z 1506 r. Machowinko otrzymał w 1677 r. w wyniku małżeństwa Matthias von Zastrow. W 1720 r. kapitan Philipp Heinrich von Zastrow sprzedał je Matthias’owi Christianowi von Below i do 1804 r. znajdowało się ono w rękach tej rodziny. Około 1852 r. należało ono do Eduarda Petersena, który kupił wieś za 56500 talarów. W 1901 r. Machowinko i Dębina przeszły na własność Maximiliana von Puttkamer († 1906). W 1910 r. oba te majątki zostały sprzedane hrabiemu Wilhelmowi von Zitzewitz i jego starszemu synowi Heinrichowi z Sycewic. Zarządzał nimi Günther von Zitzewitz – najmłodszy syn Wilhelma, który dwa lata później odkupił od ojca część majątku, a także przejął ugodowo część dóbr należących do starszego brata. Dzięki temu Günther von Zitzewitz († 26.05.1945 r.) został właścicielem wsi Machowinko i Dębina.

Rolnictwo i działalność gospodarcza

W 1913 r. całkowita powierzchnia majątku w Machowinku wynosiła 1093 ha, w tym znajdowało: się 498 ha gruntów ornych, 54 ha łąk, 4 ha pastwisk, 485 ha lasów, 2 ha powierzchni wodnych i 50 ha nieużytków. W zabudowaniach gospodarczych hodowano: 44 konie, 220 sztuk rogacizny, 139 owiec i 175 świń. Pod koniec lat 30 XX w. stan majątku w Machowinku nie uległ znacznej zmianie. W 1938 r. powierzchnia całkowita majątku wynosiła 1036 ha, w tym było: 466 ha gruntów ornych, 49 ha łąk, 508 ha lasów i 13 ha nieużytków. Stan dworskiego inwentarza wynosił w tym czasie: 42 konie, 200 sztuk rogacizny, 150 owiec i 150 świń. Folwarkiem zarządzali wówczas Erich Prahn i Karl Ziepke. Poza majątkiem znajdowało się we wsi 39 gospodarstw rolnych, w tym:
– 6 o powierzchni od 0,5 do 5 ha,
– 14 o powierzchni od 5 do 10 ha,
– 15 o powierzchni od 10 do 20 ha,
– 4 o powierzchni powyżej 20 ha.
Największe z nich posiadali: Below Alwin – 26 ha, Krauß Georg – 22 ha i Noffke Emil – 23 ha. W Machowinku miała swoją siedzibę Kasa Zapomogowo-Pożyczkowa EGmbH. Były tutaj gospody Marty Hildebrand, Paul’a Leck i Auguste Zilm oraz młyn Hildebrandt’a. Mieszkali tutaj krawiec Manske i stolarz K. Pawelke.

Kościół

Wszyscy mieszkańcy wsi byli wyznania ewangelickiego i należeli do parafii w Wytownie.

Szkoła

W Machowinku funkcjonowała jednostopniowa szkoła powszechna, do której w 1932 r. uczęszczało 68 uczniów. Z nauczycieli wymienia się Ziemer’a i Gertrud Bublitz.

Ostatnie dni wojny

Na początku 1945 r. do wsi zaczęli napływać uchodźcy z Prus Wschodnich i Zachodnich. Mieszkańcy Machowinka czynili (już w styczniu) przygotowania do ewakuacji, ale ostatecznie nie doszło do masowego opuszczenia miejscowości. Tylko 10 tutejszym mieszkańcom udało się ewakuować z portów Ustki i Gdańska. Żona Günther’a von Zitzewitz wyjechała z majątku 3 marca1945 r.(razem z wycofującymi się wojskami Wehrmachtu). Ostatnimi żołnierzami, którzy opuścili wieś byli kanonierzy artylerii przeciwlotniczej i członkowie oddziałów narodowych (Volkssturm) z Ustki. Wojska radzieckie (piechota i czołgi) wkroczyły do Machowinka 9 marca przed południem. Po zajęciu wsi doszło do grabieży i aresztowań. Właściciel majątku został osadzony w słupskim więzieniu, w dawnych magazynach przy obecnej ul. Partyzantów. Ze względu na zły stan zdrowia został zwolniony i umieszczony w szpitalu św. Ducha, gdzie zmarł 26.05.1945 r. Pod koniec marca mieszkańcy wsi i przebywający tutaj uchodźcy zostali zmuszeni do opuszczenia miejscowości. Udali się oni do Słupska, gdzie zostali zakwaterowani w koszarach przy obecnej ul. Bohaterów Westerplatte. W maju 1945 r. otrzymali oni zgodę na powrót do swoich domów. Latem 1945 r. do wsi zaczęli napływać pierwsi polscy osadnicy. Dnia 1 sierpnia 1945 r. powołano polskiego burmistrza. Powstał tutaj również posterunek milicji. W czerwcu 1946 r. przesiedlono za Odrę pierwszą grupę mieszkańców narodowości niemieckiej. Do końca 1946 r. wieś opuściła dobrowolnie lub pod przymusem ponad połowa Niemców. W 1952 r. w miejscowości znajdowało się jeszcze 71 autochtonów. W śród nich było 10 rodzin z miejscowości Zaleskie. Do 1957 r. funkcjonowała tu szkoła dla niemieckich dzieci. Podczas II wojny światowej zginęło: 10 mieszkańców wsi, 24 zaginęło i 14 poległo w szeregach armii niemieckiej.

Cmentarze

Miejscowy cmentarz ewangelicki znajdował się na wschodnim skraju wsi (N 54,59905° E 17,01538°). Był on posadowiony na planie kwadratu o powierzchni 3300 m2. Widoczne są jego wyraźne granice, które wytyczają drzewa lipowe. Kompletny drzewostan (10 drzew w rzędzie) zachował się od strony południowo zachodniej i północno zachodniej. Od południowego wschodu jego granicę wytycza niewielki spadek terenu, łączący się z leśnym traktem. Nie zachowały się żadne ślady mogił. Z cmentarza wywieziono wszystkie elementy nagrobne. Na tak zniwelowanym terenie pozostał jedynie obrys mogiły, z dwoma fragmentami nagrobka z czarnego marmuru. Obecny stan tego terenu świadczy o celowym działaniu, mającym na celu wymazanie śladów grzebania w tym miejscu zmarłych. Około 100 m w kierunku północno wschodnim od cmentarza (N 54,59965° E 17,01543°) znajdują się ruiny pomnika upamiętniającego mieszkańców Machowinka, którzy polegli podczas I wojny światowej. Zachowały się prawie wszystkie elementy monumentu. Brakuje tylko jego zwieńczenia, którym najprawdopodobniej były odlew żelaznego krzyża lub orła. Podstawa obelisku (foto_1548), w formie schodkowej, wykonana została z polnych, granitowych kamieni o wysokości 0,25m i 0,30m. Pierwszy stopień ma wymiary: 2,38m x 1,50m x 0,30m, a drugi: 1,60m x 0,83m x 0,27m i jest zakończony betonową wylewką o gr. 2 cm. Na granitowym postumencie posadowiono 4 betonowe bloki o wymiarach: 1,40m x 0,60m x 0,41m. Do ich łączenia nie użyto zaprawy, lecz stalowych klinów, które zostały wpuszczone w specjalnie przygotowane gniazda. Na trzech blokach (licząc od podstawy) znajdują się imiona, nazwiska i daty śmierci poległych (inskrypcja wklęsła). Na trzecim z nich nazwiska poległych znajdują się po obu stronach. Najprawdopodobniej na drugim elemencie postumentu było podobnie, ale nie ma możliwości dokonania odczytu na stronie, na której leży on na ziemi. Można przypuszczać, że znajdują się tu nazwiska poległych w 1915 r. (ponieważ dane z pozostałych lat I wojny światowej znajdują się na pozostałych elementach). Na froncie czwartego bloku znajduje się wypukły napis: DEM ANDEREN / DER IM / WELTKRIEGE GEFALLENEN. Na ostatnim betonowym elemencie pomnika (1,10m x 0,55m x 0,30m) znajduje się wypukły wizerunek hełmu otoczony wieńcem z liści dębowych. Na jego szczycie zachował się metalowy trzpień, na którym znajdował się orzeł lub żelazny krzyż, zwieńczający obelisk. Całkowita wysokość pomnika (bez zwieńczenia) wynosiła 2,76 m. Przed monumentem znajdowały się dwie ławki, po których pozostały betonowe wsporniki (foto_1547).

Pochowani na cmentarzu ewangelickim

Nazwisko	Imię	Tytuł / oznaczenie	Data urodzenia	Data śmierci
Ziepke geb. Krauß	Berta	Zmarła w wieku 82 lat, o godz. 19.00.	–.–.—-	21.03.1943

Zmarli w Klein Machmin (Machowinko)

Nazwisko	Imię	Tytuł / oznaczenie	Data urodzenia	Data śmierci
von Below geb. v. Puttkamer	Barbara	Żona Franz’a Jakob’a von Below.	15.06.1750	02.09.1790

Mieszkańcy Klein Machmin (Machowinko) polegli podczas wojen

Stopień	Nazwisko	Imię	Data urodzenia	Data śmierci	Miejsce śmierci / wiek / uwagi
Landwehrmann	Papenfuss	Ernst	–.–.—-	28.08.1914	–
Reservist	Rade	Karl	–.–.—-	27.09.1914	–
Reservist	Rennhack	Richard	–.–.—-	04.11.1914	–
Obergefreiter	Rehfeld	Walter	–.–.—-	31.05.1916	–
Musketier	Krauss	Karl	–.–.—-	01.08.1916	–
Füsilier	Krauss	Fritz	–.–.—-	16.09.1916	–
Landwehrmann	Hildebrandt	Friedrich	–.–.—-	25.10.1916	–
Musketier	Zesin	Heinrich	–.–.—-	20.08.1917	–
Musketier	Zesin	Paul	–.–.—-	29.01.1918	–
Gefreiter	Bergunde	Karl	–.–.—-	16.04.1918	–
Gefreiter	Steinfeldt	Reinhold	–.–.—-	12.05.1918	–
Gefreiter	Wilke	Helmuth	–.–.—-	17.08.1918	–
Gefreiter	Schmöckel	Ernst	–.–.—-	04.09.1918	–
Gefreiter	Kasinske	Walter	–.–.—-	10.10.1918	–

Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 613-615.