Bruskowo Wielkie – Groß Brüskow
Bruskowo Wielkie – wieś sołecka w gminie Redzikowo. Przypuszcza się, że najpóźniej w IX w. osiedlili się tu Słowianie. Centrum ich osady lokuje się w miejscu, w którym stoi obecny kościół. W XIII wieku osadę zaczęli zasiedlać koloniści niemieccy, którzy stopniowo wypierali ludność słowiańską. W dokumentach miejscowość występuje pod nazwami Bruskowe (1346), Bruscowe (1347), Bruskowen (1485). Pierwsza wzmianka o Bruskowie pojawiła się w lutym 1337 r. w dokumencie zakupu przez mieszczan Słupska od Święców terenów po obu stronach rzeki Słupi, aż do jej ujścia do morza.1
W roku 1347 właścicielem wsi był Zaryst de Bruskow, a w 1407 staje się ona własnością rodziny von Klast. W czasach pruskich Bruskowo Wielkie wchodziło w skład 18 wsi królewskich, podległych pod Urząd Dóbr Królewskich w Słupsku. Tutaj urodził się Petrus Laurentius Wockenfus, kompozytor, dyrygent i pedagog (17.03.1675-1721). W 1784 r. we wsi mieszkało 7 chłopów z sołtysem, 8 chłopów nie posiadających własnej ziemi i zwierząt hodowlanych, 3 chłopów najemnych, kowal, bakałarz oraz kaznodzieja. Łącznie było tu 21 ognisk domowych. Około 1780 roku do Bruskowa Wielkiego przyłączono miejscowość Scharfenstein, w której wg. Brüggmann’a mieszkało 12 chłopów nie posiadających własnej ziemi. Przed wybuchem II wojny światowej wieś liczyła 608 mieszkańców, w 154 gospodarstwach domowych (dane z 17.05.1939 r.).
Rolnictwo i działalność gospodarcza
W 1939 r. w Bruskowie Wielkim było 88 gospodarstw rolnych, w tym:
– 46 o powierzchni od 0,5 do 5 ha,
– 17 od 5 do 10 ha,
– 14 od 10 do 20 ha,
– oraz 11 od 20 do 100 ha.
Największe gospodarstwa rolne mieli: August Albrech – 65 ha, Karl Albrech – 62 ha, Reinhold Albrech – 34 ha oraz Ernst Holtz – 30 ha.
Handel i rzemiosło w Bruskowie Wielkim były dobrze rozwinięte. Działały tutaj Wiejska Kasa Oszczędnościowo-Pożyczkowa EGmbH, cegielnia Fritza Koepke, młyn Gerhada Jenz, sklep wielobranżowy F. Albrechta i karczma Minny Strauß. Własną działalność gospodarczą prowadzili tu również:krawcy Franz Albrecht, W. Granzow, i P. Groth, szewc K. Albrecht, stolarze H. Albrecht, P. Pigorsch i Joh. Schrock, kowal Wilhelm Rosenberg oraz kołodziej F. Albrecht. Mieszkali tutaj również handlarz bydłem Reinhold Duske i rzeźnik Klemm.
Kościół
Mieszkańcy Bruskowa Wielkiego byli głównie wyznania ewangelickiego. Tylko 12 osób deklarowało katolicyzm (1925 r.). Do parafii Groß Brüskow należało 5 miejscowości: Grünhagen (Wierzbięcin), Klein Brüskow (Bruskowo Małe), Schwolow (Swołowo), część Steinwald (Krzemienica) i leśniczówka Buchhorst. W 1940 r. parafia w Groß Brüskow liczyła 1238 wyznawców i należała do okręgu kościelnego Stolp – Stadt (Słupsk – Miasto). Ostatnim pastorem odprawiającym msze w miejscowym kościele był Heinrich Runkel (w latach 1933-1945).
Pierwszym polskim proboszczem kościoła katolickiego w Bruskowie Wielkim był Leon Gliszczyński (1946-1958). W skład obecnej parafii pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny wchodzą wsie: Bierkowo, Swołowo, Gałęzinowo i Krzemienica z liczbą wiernych – 2338.3
Szkoła
Pierwszym znanym nauczycielem w Bruskowie Wielkim był jej mieszkaniec – Hans Keip, który uczył w 1711 r. W 1932 r. we wsi znajdowała się trzystopniowa szkoła powszechna z dwoma nauczycielami. Część uczniów z Bruskowa Wielkiego chodziła do szkoły w Steinwald (Krzemienicy) i Horst (Pęplino). Jednymi z ostatnich uczących w tutejszej szkole byli: Karl Radke i Richard Gendrullis.
Ostatnie dni wojny
4 marca 1945 r. miejscowa ludność otrzymała rozkaz do ewakuacji. Jednak przesunięcie realizacji tego rozporządzenia spowodowało, że mieszkańcy wsi zostali zaskoczeni przez Rosjan. Rankiem 8 marca 1945 r. wojska radzieckie zajęły wieś, w której oprócz mieszkańców znajdowało się wielu uchodźców z Prus Wschodnich i Zachodnich. 30 marca 1945 cała ludność z Bruskowa Wielkiego została zmuszona do opuszczenia wsi. Udali się oni do sąsiednich miejscowości. Po powrocie zastali splądrowane obejścia. Latem 1945 r. w Bruskowie Wielkim powstała radziecka komendantura. Komendant radziecki nakazał mieszkańcom uprawę ziemi. Zezwolił pastorowi Runkel na odprawianie niedzielnych mszy. Do wsi zaczęli również przybywać pierwsi polscy osadnicy. W dniu 3 listopada 1945 r. został wyświęcony kościół i tym samym stał się on również miejscem modlitw napływowej ludności wyznania katolickiego. Dnia 16.08.1946 r. część niemieckich mieszkańców wsi, wśród których znajdował się miejscowy pastor, zostało zgromadzonych w oberży Straußa, a następnego dnia wywiezionych do Słupska. Był to początek deportacji mieszkańców Groß Brüskow. Wieś została przemianowana na Bruskowo Wielkie. Straty wojenne wśród ludności cywilnej Groß Brüskow (Bruskowo Wielkie) wynosiły: 31 zabitych i 76 zaginionych. W szeregach armii niemieckiej poległo 36 mieszkańców tej miejscowości.
Cmentarz
Cmentarz przedwojennych i obecnych mieszkańców parafii w Bruskowie Wielkim znajduje się na terenie przykościelnym. Opuszczone i zaniedbane groby przedwojennych mieszkańców wsi zostały zlikwidowane. Część nagrobków wykorzystano w latach 70 XX w. do wybrukowania drogi z kościoła na cmentarz. Fragmenty innych posłużyły do utworzenia lapidarium upamiętniającego przedwojennych parafian.
Pochowani na dawnym cmentarzu ewangelickim
| Nazwisko | Imię | Tytuł / oznaczenie | Data urodzin | Data śmierci |
| Chrun geb. Burow | Alwine | – | 21.05.1854 | 03.03.1926 |
| Schmidt | Franz | Krawiec. | 17.12.1905 | 21.08.1937 |
| Koltz | Johanes | Nauczyciel. | 01.12.1890 | 14.02.1928 |
| Rahn | Karl | – | 22.03.1857 | 18.02.1928 |
| Rahn geb. Villmow | Emilie | – | 22.10.1857 | 05.06.1935 |
| Schmidt | August | Gospodarz. | 30.11.1878 | 20.06.1939 |
| Albrecht | Joachim | Dożywotnik. | 27.11.1847 | 24.02.1937 |
| Albrecht geb. Dok | Auguste | – | 25.09.1857 | 10.06.1941 |
| Vols geb. Albrecht | Emilie | Dożywotnik. | 07.02.1853 | 01.09.1931 |
| Albrecht | Friedrich | Gospodarz. | 14.11.1866 | 20.10.1934 |
| Vols | Wilhelm | Dożywotnik. | 24.10.1851 | 01.01.1934 |
| Unnasch geb. Rätzke | Pauline | – | 05.10.1868 | 10.02.1920 |
| Beitmann | Ruth | – | 15.07.1923 | 29.04.1924 |
| – | Helene | – | 05.11.1912 | 05.04.1931 |
| Wilke | Ferdynand | – | 07.09.1863 | 16.04.1940 |
| Wilke geb. Vols | Alwine | – | 30.01.1863 | 17.11.1933 |
| Duske | Paul | – | 14.06.1885 | 12.05.1935 |
| Schu—- geb. Albrecht | Alwine | – | –.01.1862 | 10.10.19– |
Mieszkańcy Groß Brüskow (Bruskowo Wielkie) polegli podczas wojen
| Stopień | Nazwisko | Imię | Data urodzenia | Data śmierci | Miejsce śmierci / wiek / uwagi |
| Trainsoldat | Voß | August | –.–.—- | –.–.—- | Zginął podczas wojny francusko-pruskiej 1870/1871.4 |
Źródło:
1. http://slupsk.ug.gov.pl/test/bruskowo_w.htm.
2. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 501-509.
3. http://www.koszalin.opoka.org.pl/new/p.php?m=6&p=213.
4. http://www.denkmalprojekt.org/2010/stolp_kreisblatt_1864_1866_1870-71_pom.htm.
