Krzywań – Kriwan

Krzywań – wieś sołecka w gminie Dębnica Kaszubska. W 1396 wieś należała do rodziny Vormann. Przed 1450 r. majątek nabył prawdopodobnie Lütcke Massow. Na skutek bankructwa miejscowość ta przeszła na własność rodziny von Letov, a następnie w 1753 r. kupił ją starosta Joachim Rüdiger von Massow. Na mocy umowy o podziale majątku wieś Krzywań przeszła na własność jego najmłodszego syna – kapitana Joachima Detloffa von Massow. W 1765 r. właścicielem wsi został inspektor młynów Kaspar Ferdynand Schmidt, który następnie sprzedał ją wdowie Helene Julianie du Faye. W 1841 r. wieś zostaje sprzedana za 6100 talarów Gustawowi von Gottberg. Następnie Krzywań zostaje kupiony przez rodzinę von Althen. Ostatnimi właścicielami majątku w Krzywaniu byli Otto von Althen (†1928 r.), a po jego śmierci syn Gerhard von Althen. 

Rolnictwo

W 1938 r. powierzchnia majątku wynosiła 1210 ha, w tym było: 559 ha gruntów ornych, 30 ha łąk, 5 ha pastwisk, 602 ha lasów, 12 ha nieużytków i 2 ha powierzchni wodnych. W zabudowaniach gospodarczych znajdowało się: 34 konie, 166 sztuk rogacizny, 650 owiec i 70 świń.

Kościół

W XVIII wieku należeli do parafii kościoła św. Piotra w Słupsku, a tym samym do okręgu kościelnego Słupsk – Stare Miasto. Później wieś przeszła do parafii w Dębnicy Kaszubskiej, do okręgu Słupsk-Miasto. Mieszkańcy Krzywania byli w większości wyznania ewangelickiego i  tylko sześciu jej mieszkańców deklarowało wyznanie katolickie (1925 r.).

Szkoła

W 1932 r. działała tutaj jednostopniowa szkoła powszechna z jednym nauczycielem, do której uczęszczało 37 dzieci.

Ostatnie tygodnie wojny

Przed wkroczeniem do wsi wojsk radzieckich mieszkańcy Krzywania otrzymali rozkaz ewakuacji. Wymaszerowali 7 marca 1945 r. około godziny 19.00. Ruszyli, najczęściej po dwie rodziny na wozie przez Warblewo, Warblewko, Damno, Damnice do Bobrownik gdzie zostali zatrzymani przez Rosjan. 9 marca 1945 r. o 5 rano uchodźcy wyruszyli w drogę powrotną. Miejscowość Krzywań została zajęta przez oddziały radzieckie nocą 8 marca. We wsi było wówczas około 3000 uchodźców. W pierwszych tygodniach po zajęciu wsi wywieziono około 20 mężczyzn i 14 kobiet, a 17 osób straciło życie. Właściciel majątku w Krzywaniu Gerhard von Althen został aresztowany w marcu 1945 r. w miejscowości Barkocin i od tamtej pory ślad po nim zaginął. Inna wersja dotycząca jego śmierci mówi, że został zastrzelony przez żołnierzy radzieckich w altance znajdującej się w parku dworskim w Krzywaniu. Według mieszkańców tej miejscowości, do dzisiaj zachowały się ślady po kulach na ścianach altany. W okresie od czerwca do października 1945 r. we wsi zmarło na tyfus ponad 35 osób. W Krzywaniu utworzono komendanturę radziecką, która mieściła się w pałacu. Pierwsi polscy osadnicy przybyli do wsi w październiku 1945 r., m.in. z dawnego województwa warszawskiego. Większość mieszkańców w późniejszych latach była zatrudniona w Państwowym Gospodarstwie Rolnym. Latem 1946 r. wieś została przejęta przez polskie władze. Zostało tutaj około 12 miejscowych rodzin, 10 z Grabina oraz kilku uchodźców z Prus Wschodnich. Na początku lat 50 XX wieku Polacy żyli w zgodzie z Niemcami. Komendantem wsi był rybak z Prus Zachodnich Karl Hoppe. Funkcjonowała tutaj szkoła dla dzieci niemieckich z Krzywania i okolic.
Straty wojenne wśród ludności cywilnej Krzywania wynosiły 21 zabitych i 10 zaginionych. W szeregach armii niemieckiej poległo 13 mieszkańców wsi.

Cmentarze

Cmentarz parafialny

Data założenia:	Brak dokładnych danych. Oznaczony na mapie z 1890 r.
Wyznanie / parafia:	Ewangelicki / parafia Dębnica Kaszubska.
Status:	Nieczynny.
Położenie:	Na północnym skraju wsi, po prawej stronie traktu do Warblewa.
Współrzędne geograficzne:	N 54°24’886” E 17°09’225”
Powierzchnia:	± 1330 m2
Układ przestrzenny:	Cmentarz posadowiony na płaskim terenie. Granicę terenu wytyczają kamienie polne. Wejście na teren pochówkowy znajdowało się od strony południowo-zachodniej i było oznaczone filarami z czerwonej cegły. Nie zachował się układ kwater i grobów.
Drzewostan i roślinność:
Najstarszy zachowany element:	Brak.
Zachowały się:	kamienie granitowe wytyczające granicę cmentarza, 2 granitowe podstawy pod żeliwne krzyże.
Uwagi:	Jeszcze w latach 50 XX wieku na cmentarzu odbywały się pochówki niemieckich mieszkańców wsi. Znaleźli tutaj swoje miejsce spoczynku uchodźcy z Prus Wschodnich i Prus Zachodnich oraz ofiary tyfusu. Zostali tutaj pochowani żołnierze radzieccy, których groby znajdowały się zaraz za wejściem, po prawej stronie. Jeszcze w latach 70 XX wieku żołnierskimi grobami opiekowała się młodzież szkolna. Cmentarz uległ zniszczeniu w latach 70 XX wieku.

Cmentarz właścicieli ziemskich 

Data założenia:	Brak danych.
Status:	Nieczynny.
Położenie:	Na południowy-wschód od wsi, po lewej stronie drogi do Starnic (na wysokości stawu w parku dworskim).
Współrzędne geograficzne:	N 54°24’558” E 17°09’773”
Powierzchnia:	± 300 m2
Układ przestrzenny:	Cmentarz posadowiony na wzniesieniu terenu, na planie kwadratu. Granicę terenu pochówkowego wyznaczał wąski betonowy obrys, który był podstawą pod metalowe ogrodzenie. Wejście na teren cmentarza znajdowało się od strony północnej.
Drzewostan i roślinność:	Roślinność: paproć.
Najstarszy zachowany element:	Brak.
Zachowały się:	Betonowy obrys terenu pochówkowego.

Mieszkańcy Kriwan (Krzywań) polegli w wojnach

Stopień	Nazwisko	Imię	Data urodzenia	Data śmierci	Miejsce śmierci / wiek / uwagi
Füsilier	Ferdinand	Rieck	–.–.—-	18.08.1870	Poległ w bitwie pod Gravelotte-Saint Privat (Francja) w trakcie wojny francusko-pruskiej.

Żródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss.657-660.