Machowino
Banner

Machowino - Groβ Machmin

Machowino - wieś sołecka w gminie Ustka. Przed wybuchem II wojny światowej mieszkało tutaj 411 osób (stan na 17 maja 1939 r.). Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1337 r. Wówczas to słupscy radni oddali w lenno m.in. osadę Machowino pomorskiemu rodowi Święców, herbu Rybogryf. W 1485 roku książe pomorski Bogusław X przekazał Machowino, Bydlino i część Zimowiska Lorentzowi i Simonowi Schwaven (Svabe, Schwabe), którzy pochodzili z południowych Niemiec. Następnymi znanymi właścicielami Machowina była rodzina von Lettow, a od 1805 r. Uckermann. Majątkiem zarządzali: w 1849 r. radca prawny Franz von Uckermann, następnie Konrad Franz von Uckermann. Po jego śmierci (w 1910 r.) wieś przeszła na własność jego syna Franza. Po śmierci Franza von Uckermann w 1924 r. majątek przejął Konrad von Uckermann, który sprzedał Machowino w 1930 r. Powiatowemu Towarzystwu Kolonialnemu ze Słupska (Kreissiedlungsgesellschaft).

Rolnictwo i działalność gospodarcza

W 1891 roku powierzchnia majątku w Machowinie wynosiła 1336 ha, w tym było: 404 ha gruntów ornych, 67 ha łąk, 74 ha pastwisk, 788 ha lasów i 3 ha powierzchni wodnych. Hodowano w nim: 53 konie, 194 sztuki bydła, 452 owce i 99 świń. W 1938 r. po dawnym areale pozostało jedynie 20 ha gruntów ornych, 2 ha łąk, 1 ha pastwisk, 3 ha lasów i 1 ha nieużytków. Folwarkiem zarządzał wówczas Edwin Guderian. Po sprzedaży majątku w 1930 r. las dworski został podzielony między leśnictwo powiatowe i nowego właściciela, którym było Powiatowe Towarzystwo Kolonialne ze Słupska. Wówczas to przy drodze z Machowina do Zimowisk powstała nowa osada. Z inicjatywy ówczesnego landrata (naczelnika gminy) Friedricha Wilchelma Dombois wybudowano na skraju lasu dom myśliwski. Od nazwiska pomysłodawcy, potomka francuskich kalwinistów, został on nazwany jego nazwiskiem „Forsthaus Dombois”. Swoją siedzibę miał tutaj związek niemieckich łowczych „Deutschen Jägerschaft”. Opiekę nad domem myśliwskim sprawował naczelnik rewiru leśnego Gurgel, który po swojej śmierci w 1943 r. został pochowany koło leśniczówki.
W 1939 r. w Machownie znajdowało się 71 gospodarstw rolnych, w tym:
- 20 o powierzchni od 0,5 do 5 ha,
- 16 od 5 do 10 ha,
- 30 od 10 do 20 ha,
- 5 powyżej 20 ha.
Jedne z większych gospodarstw posiadali: Richard Salomon - 54 ha, Edwin Guderian - 27 ha, Hubert Wenzlaff - 26 ha i Wilhelm Wenzlaff - 26 ha.
We wsi funkcjonowały: karczma prowadzona przez wdowę Duske, zakład budowlany Bernharda Marx, kuźnia Friedricha Rahn. Mieszkali tutaj również: szewc - Ernst Rätzke, kołodziej - Fritz Albrecht i stolarz - Paul Raade.

Kościół

W centrum wsi na wzgórzu stoi kościół z 1892 r. Znajduje się w nim witraż z XVI w., pochodzący z poprzedniej świątyni istniejącej w tamtym okresie. Przedstawia on herb rodziny Schwaven - czerwoną różę na niebieskim tle, wyrastającą z trzylistnej koniczyny. Poniżej było można przeczytać: Lorenz Swave to Machmin 1570. W kruchcie kościoła znajduje się płyta nagrobna rycerza Lorentza Schwave, który zmarł 23.01.1596 r. Wcześniej płyta nagrobna znajdowała się na posadzce przed ołtarzem. Następny kościół pochodził z okresu wojny trzydziestoletniej. Został on zamknięty w 1880 r., ze względu na zły stan techniczny budowli. Jeszcze przed wybudowaniem obecnego kościoła do tutejszej parafii przyłączono wieś Karzcino. Kościół w Machowinie należał do okręgu kościelnego Słupsk - Miasto (Stolp - Stadt). Wszyscy mieszkańcy wsi byli ewangelikami.

Szkoła

W 1932 r. w Machownie znajdowała się dwustopniowa szkoła powszechna, w której uczył jeden nauczyciel. W dwóch klasach było 70 uczniów. Ostatnim nauczycielem był tutaj Otto Zessin.

Ostatnie dni wojny

Wieś została zajęta przez Rosjan 08.03.1945 r. między godziną 15.00 a 16.00. Wówczas we wsi znajdowali się także uchodźcy z Prus Wschodnich i innych miejscowości powiatu słupskiego. Pierwsi polscy osadnicy pojawili się w kolonii Machowino latem 1945 r. Wszyscy niemieccy mieszkańcy wsi zostali przesiedleni za rzekę Odrę. Straty wojenne wśród tutejszej ludności wynosiły: 10 zabitych, 29 zaginionych i 16 poległych w szeregach armii niemieckiej.

Cmentarz

Data założenia: Brak danych. Oznaczony na mapach z XIX w.
Status: Cmentarz czynny.
Położenie: Położony na południowo-wschodnim skraju wsi.
Współrzędne geograficzne: N 54.54889° E 17.00549°
Powierzchnia: ± 6820 m2
Układ przestrzenny: Cmentarz posadowiony na planie prostokąta na linii północny-zachód - południowy wschód. Pierwotnie teren cmentarza wytyczały drzewa iglaste (sosny), obecnie metalowa siatka. Bramy wjazdowe na teren cmentarza, wykonane z czerwonej cegły, znajdują się od strony północno-zachodniej i południowo-wschodniej. Na wprost bramy północno-zachodniej znajduje się kwatera rodzinna ostatnich właścicieli wsi o powierzchni 93 m(9,40 m x 9,90 m). Kwaterę wyznacza betonowy obrys z metalowymi słupskami podtrzymującymi ażurowe ogrodzenie. Na ogrodzeniu umieszczono 14 żeliwnych płyt inskrypcyjnych o wymiarach 0,48 m x 0,49 m oraz 0,50 m x 0,50 m. W centralnym punkcie kwatery znajduje się nagrobek z białego kamienia, zwieńczony metalowym krzyżem. Komory grobowe wykonane z czerwonej cegły są przysypane ziemią. Powyżej kwatery rodzinnej zaczyna się główna aleja dzieląca cmentarz na dwie kwatery. Na początku obu kwater znajdują się groby dziecięce. Zmarłych chowano na linii południowy-wschód - północny-zachód.
Roślinność:  
Najstarszy zachowany element:  Tablica żeliwna upamiętniająca Hermana von Uckermann zmarłego 26.01.1861 r.
Zachowały się:
  • 91 żeliwnych krzyży w pierwotnym miejscu posadowienia, w tym 14 z betonowym obrysem mogiły,
  • 15 dziecięcych ażurowych żeliwnych krzyży (w miejscu pierwotnego posadowienia), w tym 1 z betonowym obrysem mogiły, 
  • 11 dziecięcych żeliwnych krzyży w miejscu pierwotnego posadowienia, w tym 3 z betonowym obrysem mogiły, 
  • 25 kamiennych podstaw pod żeliwne krzyże, w tym 18 z fragmentem krzyża,
  • 25 kamiennych podstaw pod żeliwne krzyże na grobach dziecięcych, w tym:
  • 22 z fragmentami krzyża,
  • 1 z betonowym obrysem mogiły,
  • 1 z betonowym obrysem mogiły w kształcie otwartej trumny, tzw. tumba,
  • 14 żeliwnych tablic inskrypcyjnych,
  • 1 uszkodzony krzyż z drzewa dębowego,
  • 12 betonowych nagrobków w kształcie pnia drzewa bez tablic inskrypcyjnych,
  • 6 krzyży z cementu i kruszywa,
  • 6 betonowych obrysów mogił w kształcie otwartej trumny, w tym 3 na grobach dziecięcych,
  • 5 betonowych obrysów mogił, w tym 3 duże,
  • 1 betonowy nagrobek z tablicą inskrypcyjną,
  • 6 betonowych nagrobków bez tablic inskrypcyjnych,
  • 5 betonowych nagrobków na grobach dziecięcych z wyłamanym krzyżem,
  • 13 betonowych fragmentów nagrobków,
  • 1 grobowiec rodzinny, otoczony metalowym, ażurowym ogrodzeniem,
  • 1 granitowy nagrobek, zakończony krzyżem z białego kamienia (grobowiec rodziny v. Uckermann),
  • 2 bramy cmentarne. Brama od strony południowo-wschodniej jest oryginalna. 
Uwagi: Ze 127 zachowanych krzyży żeliwnych, 85 z nich jest posadowiona tyłem do grobu (aby odczytać nazwisko zmarłego należy stanąć u wezgłowia. Krzyże żeliwne pochodzą m.in. z zakładów odlewiczych: Adolfa Peglof ze Słupska, Alberta Wilke ze Słupska, Hartmann‘a i Burow ze Słupska oraz Paula G. ze Sławna.

  

 

Pochowany w kościele, w Machowinie

Nazwisko Imię Tytuł / oznaczenie Data urodzenia Data śmierci
von Suabe (Schwave, Schwabe) Lorenz - --.--.---- 23.01.1596

 

Pochowani w kwaterze rodziny von Uckermann na cmentarzu w Machowinie

Nazwisko Imię Tytuł / oznaczenie Data urodzenia Data śmierci
von Uckermann Claus - 16.08.1850 27.04.1870
von Uckermann Conrad Urodzony we Wrocławiu /zmarł w Machowinie. 10.05.1834 15.02.1910
von Uckermann Julius - 30.12.1796 06.06.1879
von Uckermann geb. Kratz Berta Urodzona w Zimowiskach / zmarła w Machowinie. 27.12.1834 06.12.1920
von Uckermann geb. von Puttkamer Hermine - 04.07.1815 21.02.1890
von Uckermann Herman - 10.02.1836 26.01.1861
von Uckermann Franz Urodzony w Zimowiskach / zmarł w Słupsku.  14.05.1860 20.06.1924
von Uckermann Horst Franz  Urodził się i zmarł w Charlsttruburgu. 02.07.1903  22.05.1904 
von Uckermann geb. Boltz  Lydia  Zmarła w Słupsku.  20.04.1878  13.01.1936 
von Uckermann Katharina Urodzona w Zimowiskach / zmarła w Davos. 04.08.1864 30.05.1912
von Uckermann Hans Podpułkownik, urodzony w Zimowiskach / zmarł we Fürstenwalde (Brandenburgia). 12.06.1866 10.11.1916
von Uckermann Clara Urodzona w Zimowiskach / zmarła w Machowinie. 17.10.1867 19.07.1919
von Wulffen geb. v. Uckermann Helene Zmarła w Poczdamie. 11.01.1840 19.02.1908
von Wulffen Elisabeth Zmarła w Poczdamie. 11.06.1866 21.05.1885

 

Pochowani na cmentarzu w Machowinie

Nazwisko Imię Tytuł / oznaczenie Data urodzenia Data śmierci
Banch geb. Zessin Pauline - 14.02.1836 24.02.1904
Bergunde geb. Bigalt Henriette - 07.05.1842 24.11.1913
Berndt geb. Wittenburg Wilhelmine - 08.04.1840 14.02.1899
Bessin Paul Friedrich Carl - 08.09.1902 10.11.1902
Bodle Ernst - 10.06.1899 18.07.1899
Bosmeisters Herm. Emma - 07.05.1870 02.12.1904
Boss geb. Nosste Dorothea - 04.07.1830 29.03.1902
Boss Wilhelm Friedrich - 25.12.1832 05.02.1908
Brust Heinrich - 06.03.1842 13.03.1911
Buhrte geb. Lisner Berta 31.12.1855 04.08.1912
Draheim Peter 28.02.1826 16.01.1909
Ehlert Gustaw Ferdinand 08.11.1875 18.11.1912
Ehlert geb. Bsass Erustine - 30.08.1843 22.09.1925
Garbe  Johann  24.08.1834  21.02.1912 
Garbe  Reinhold Erich Friedrich   27.08.1900 11.09.1900 
Garbe geb. Groth  Bertha  14.05.1858  25.--.1896 
Genz Clara Auguste 26.07.1883 08.09.1897
Gliewe Carl 25.08.1815 14.02.1895
Gliewe geb. Stoh Anna 15.12.1819 18.12.1895
Gossmann geb. B[G]erth Gulda 17.02.---- 05.07.----
Granow geb. Gliewe Caroline - 27.04.1842 04.11.1901
Greinte Erich - 26.10.1903 06.10.1909
Grosch Franz - 21.10.1819 23.05.1898
Grosch Albert - 12.03.1821 05.03.1904
Grosch Franz - 23.07.1844 25.03.1928
Grosch geb. Zessin  Hermine  01.04.1888  28.11.1911 
Groth  Johann  29.05.1847  brak daty 
Groth  Hermann  02.02.1839  10.01.1929 
Groth geb. Krause  Henriette - 16.12.1844  15.05.1911 
Groth geb. Steinhorst Emilie - 28.07.1842 27.01.1929
Halspap Theodor - 24.01.1857 30.03.1929
Halspap geb. Ratzke Berta - 28.07.1853 27.02.1924
Harder Albert August - 23.07.1841 02.07.1913
Harder geb. Selte Friederike - 04.10.1832 11.11.1910
Hildebrandt Herman - 05.01.1839 23.04.1894
Hildebrandt Friedrich - 12.11.1845 25.03.1906
Hildebrandt geb. Hildebrandt Auguste - 03.01.1850 05.08.1913
Karkowsky August - 23.01.1845 25.11.1919
Karkowsky geb. Ritz Karoline - 04.01.1842 12.04.1921
Köpe Theodor - 17.02.1852 04.10.1930
Köpe Wilhelm - 28.04.1812 09.09.1894
Köpe
Maria Karoline - 27.10.18-- 30.07.1900
Köpe geb. Kölm Auguste - 25.12.185- 02.05.1936
Köpke Friedrich - 09.10.1858 06.04.1909
Köpke geb. Schlawin Pauline - 27.02.1855 14.01.1904
Krause geb. Ga[-]z Henriette - 25.02.1830 26.03.1909
Kutschke Franz - 17.12.1851 15.04.1922
Kutschke Herman - 26.10.1882 16.12.1923
Kutschke geb. Bigors Karoline - 30.03.1853 03.10.1920
Last Albert - 18.06.1841 02.08.1911
Last geb. Müller  Luise  - 11.12.1834  21.11.1910 
Lemm  Frust  14.10.1840  07.01.1901 
Lemm geb. Schilling  Albertine
 18.01.1835 11.05.1909 
Lietz  Elisa Ida Therese  14.03.1912   30.07.1912 
Lohse geb. Müller  Maria  17.03.1828  05.12.1900 
Lost  Adeline  --.08.186-  24.07.1897 
Manrers geb. Nopt  Auguste M.  26.05.1830 05.12.1901 
Meher  Carl  30.05.1849   30.07.1902
Midleh Karoline - 22.12.1822 09.12.1902
Midleh Heinrich - 27.02.1835 14.04.1903
Moldenhauer Willy Bernhard Heinrich - 02.06.18-- 07.07.18--
Müller Otto Carl Franz - 30.08.1902 29.10.1906
Müller geb. Möws Johan - 07.12.1851 29.11.1899
Müller geb. Ziegler Alwine Żona Theodora Müller. 17.02.1827 28.12.1909
Nosske Auguste - 06.03.1842 15.02.1905
Pawelte geb. Albrecht Karoline Johanna - 18.03.1840 29.11.1909
Pfass [Psass] Charlotte - 22.07.1811 14.12.1899
Pollex geb. Kubitz Augusta - 28.08.1888 28.02.1935
Poosch Karl - 20.04.1864 29.08.193-
Poosch geb. Papen---- Berta - 17.12.1864 01.06.1933
Radtke geb. Remus Frustine - 27.01.1824 04.12.1895
Ratzke geb. Zessin Berta - 24.02.1874 02.08.1926
Reitzel  Christian  20.04.1823   05.05.1894 
Ritz  Carl  30.11.1845  10.11.1900 
Ruch  Frust Friedrich  14.03.1912   30.07.1912 
Ruch  Ida Maria Helene  12.11.1901  05.02.1902 
Ruch  Heinrich Johan  10.10.1827  21.01.1904 
Ruch  Wilhelm   29.10.1859  18.01.1919 
Ruch Johanna  Żona Wilhelma Ruch.  1-.08.1859  14.11.1918 
Sander  Adolf  --.11.1880  13.02.1939 
Schmidt geb. Schilling Alwine - 29.04.1851 25.02.1898
Schröder Friedrich - 10.01.1887 02.09.1914
Schröder geb. Daske Ida - --.--.1882 23.02.----
Schröder geb. Schröder Bertha Żona Friedricha Schröder. 15.10.1840 01.12.1910
Sengstod geb. Brüggemann Berta - 06.05.1844 19.09.1908
Sill Heinrich Robotnik. 26.08.1887 11.02.1906
Sill 
Frust Robotnik. 03.10.1846 06.04.1912
Sill geb. Kutschre Karoline Z Bydlina. 08.02.1829 28.04.1906
Soit  Friederite Louise  25.02.1831  29.05.1903 
Sonneman  Emma Maria  26.02.1877  08.06.1897 
Sonneman  Hein.  27.10.1844  12.12.1899 
Stubbe Herman  Z Bydlina.   27.02.1846 20.03.1908 
Stumm  Johann  11.04.1838  05.11.1903 
Stumm geb. Teske Albertine - 27.01.1835 20.02.1905
Teste geb. Hoffmann Karoline - 22.02.1836 12.01.1904
Treptow Reinhold Friedrich - 25.10.1868 27.02.1908
Wenzlaff  Hedwig  - 18.09.1908  07.01.1937 
Wickler  Otto  - --.--.----  --.--.---- 
Wiedenhöst geb. Lemm  Karoline  - 04.06.1855  05.05.1916 
Wienert geb. Duske  Charlotte  - 06.01.1838  11.05.1925 
Wittenberg geb. Wilte Justine Wilhelmine  - 29.08.1831  19.12.1909 
Wittenburg  Maria  - 13.01.1884  15.11.1937 
Wittenburg Henriette - 23.07.1863 08.12.1901
Wittenburg geb. Zessin Wilhelmine - 30.05.1825 08.01.1907
Wittenburg geb. Zielke Alwine - 06.10.1859 20.03.1915
Zessin Carl - 14.09.1828 07.11.1901
Zessin geb. Ireise Catharine - 02.10.1816 31.01.1898
Zessin geb. Loll Caroline Z Bydlina. 27.05.1837 19.08.1909
Zessin Wilhelm - 14.10.1838 23.03.1915
Zessin Otto - 10.11.1857 25.04.1926
Zessin Karl Friedrich Z Machowina. 30.10.1827 02.06.1897
Zessin Karl - 09.12.1810 07.01.1897
Zessin Marie  23.--.1898  --.--.1905 
Zessin Frieda  Dziecko.  --.--.----  --.--.---- 
Zessin geb. Kramer  Caroline  16.07.1816  06.02.1902 
Zessin geb. Seils  Albertine  02.08.1851  25.07.1904 
Ziesemer August - 09.01.1862   27.04.1915
Ziesemer geb. Rennhat Caroline  - 03.06.1863  04.08.1898 
Ziesemer geb. Schröder Friederike  - 16.06.1873  --.09.1929 

Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 530-533.
2. Landwirtschaftliches Adreßbuch der Provinz Pommern, Stettin 1939, s. 294.
3. Pommersches Güter-Adressbuch, Stettin 1892, s. 160.
4. http://pomorskie.regiopedia.pl/wiki/dombois-friedrich-wilhelm.