Objazda - Wobesde

Objazda - stara wieś pomorska, położona 10 km na wschód od Ustki. Według spisu powszechnego, przeprowadzonego 17.05.1939 r., liczyła ona 733 mieszkańców żyjących w 169 gospodarstwach domowych. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1281 r. Wówczas książe Mestwin II (Mściwoj) przekazał ją klasztorowi Norbertanów w Białobokach k/Trzebiatowa. W 1294 r. osada nosiła nazwę Wobasdo. W 1523 r. majątkiem w Objeździe zarządzał Bartholomeus Czarnow (Zarnow). Po wygaśnięciu tego rodu wieś stała się lennem Antonisa von Natzmer. W 1780 r. przeszła ona na własność majora Jakoba Georga von Bandemer. Objazda składała się wówczas z 25 zabudowań mieszkalnych i mówiono tu jeszcze po kaszubsku. W 1800 r. we wsi porozumiewano się wyłącznie w języku niemieckim. Około 1820 r. przeszła ona w ręce hrabiego von Schlieffen z Berlina, w imieniu którego majątkiem zarządzał szambelan von Schmeling. Kolejnym właścicielem Objazdy został hrabia von Krockow, który w 1838 r. sprzedał ją (za kwotę 4200 talarów) Eugenowi Kutscher. W 1853 r. zarząd nad majątkiem sprawował jego syn Ernst, ponieważ ojciec został powołany do rady departamentu miasta Stolp(Słupsk).W majątku Kutscherów dwukrotnie dochodziło do pożarów, które miały miejsce: 11.06.1874 r. i 03.11.1882 r. Trzy miesiące po pierwszym pożarze umarł Eugen Kutscher (20.09.1874). W latach 1895 - 1897 jego syn Ernst wybudował nowy budynek mieszkalny. Po śmierci Ernsta (20.03.1902 r.) majątek przejął jego najstarszy syn Erich, który zmarł w 1911 r., w wieku 36 lat. Ostatnią właścicielką majątku w Objeździe była Käte Kutscher z dm. Ehlert.

Rolnictwo i działalność gospodarcza

W 1938 r. powierzchnia majątku w Objeździe wynosiła 1247 ha, w tym było: 400 ha gruntów ornych, 125 ha łąk, 71 ha pastwisk, 481 ha lasów, 170 ha nieużytków i 1 ha powierzchni wodnych. W zabudowaniach gospodarczych znajdowało się: 49 koni, 252 sztuki bydła i 172 świń. Poza majątkiem we wsi istniały 84 gospodarstwa chłopskie, w tym:
- 37 o powierzchni od 0,5 do 5 ha,
- 31 od 5 do 10 ha,
- 12 od 10 do 20 ha,
- 4 powyżej 20 ha.
Największe gospodarstwa rolne posiadali: Leo Heidemann - 53 ha, Hermine Kutschke - 30 ha, Friedrich Pawelke 25 ha, Paul Pawelke - 25 ha, Karl Rennhak - 24 ha, Wilhelm Kutschke - 22 ha, Paul Vültzke 22 ha i Erich Pawelke - 20 ha. Objazda miała wpływ na życie i rozwój sąsiednich wsi m.in.: Rowów, Poddąbia i Dębina. W Objeździe rozwinęły się rzemiosło i handel. Znajdowały się tutaj przedsiębiorstwo utylizacji bydła i zakład przetwórstwa ziemniaków. We wsi znajdowały sięm.in.: młyn Heinricha Damaschke i wdowy Lietzke oraz tartak parowy Wilhelma Milczewskiego. Swoje sklepy mieli tutaj Wilhelm Leck, Meta Radtke i Paul Rennhak. We wsi działali również: piekarz O. Lemm, rzeźnicy- Karla Hopp i Ernsta Ness, kowale- Krause i Carla Marz, kołodzieje: Wilhelma Habbeck i W. Kottwitz, stolarze: K. Klück, Erich Schenemann, Walter Scheunemann, krawiec- Herman Milz oraz szewc- W. Döring. Miejscowi oraz podróżni mogli wypocząć w karczmie należącej do Carla Pawelke. Wszyscy mieszkańcy trudnili się kopaniem torfu, który był wykorzystywany jako opał w okresie zimowym.

Kościół

Kościół w Objeździe był (już w 1590 r.) filią parafii w Rowach. Centralne położenie Objazdy, posiadanie urzędu pocztowego i dworca kolejowego, zadecydowały o tym, że planowano przeniesienie siedziby parafii z Rowów do Objazdy (decyzją urzędu kościelnego z 1921 r.). Jednak do tego przeniesienia nigdy nie doszło, ze względu na zbyt duże koszty. W 1925 r. tylko 8 mieszkańców deklarowało tu katolicyzm. Pozostali mieszkańcy byli wyznania ewangelickiego. W 1903 r. we wsi głosił nauki przedstawiciel sekty proroka Toberera ze Szwajcarii. W 1929 r. przybyli tu amerykańscy misjonarze Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (mormoni), którzy prowadzili rozmowy z mieszkańcami. Udało im się przekonać do swojego wyznania trzy mieszkanki, które stały się zalążkiem powstałej grupy mormonów w Objeździe. Były to: Marie Kutschke, Meta Gennrich i najprawdopodobniej Marta Lawerenz. Rok później dołączyła do nich Margareta Pawelke. W gminie Objazda było 33 mormonów. Spotkania odbywały się w domu Marty Kutschke.
Po zakończeniu wojny i napływie polskich osadników (3 kwietnia 1946 r.) powstała polska parafia katolicka, której pierwszym powojennym proboszczem był Jan Zieja. Nowa parafia należała do diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej i obejmowała cztery filialne kościoły: w Machowinie, Wytownie, Objeździe i Rowach. W lutym 1989 nastąpił podział parafii, który spowodował przejście kościołów w Objeździe i Rowach do parafii w Objeździe z przynależnością do dekanatu główczyckiego i diecezji pelplińskiej.

Szkoła

Inicjatorem założenia szkoły w Objeździe był kościelny Paul Katz, który objął później funkcję nauczyciela (około połowy XVIII w.). Drugi budynek szkolny był użytkowany w latach 1786 - 1852. Był on przebudowany w 1832 r. W 1819 r. uczyło się tu 28 dzieci, a w 1864 szkoła liczyła już 120 uczniów. Nową placówkę oświatową oddano do użytku w 1852 r. W 1886 r. właściciel wsi Ernst Kutscher przekazał około 50 arów ziemi pod budowę sali gimnastycznej.
Jednym z najbardziej znanych nauczycieli był Theodor Scharnofske, który zarządzał szkołą przez ponad 35 lat. Zmarł on 23.02.1930 r. Nauczali tutaj również: Paul Scharnofske (1924) i Karl Maske (1928 r.). W 1932 r. działała w Objeździe trzystopniowa szkoła powszechna (z trzema klasami i dwoma nauczycielami), do której uczęszczało wówczas 119 uczniów.
We wsi działała również organizacja Reichsarbeitsdienst (Służba Pracy Rzeszy), Sekcja 3/41. Celem RAD-u było kształcenie postaw młodzieży wobec państwa poprzez pracę. Początkowo do organizacji przystępowali ochotnicy. 26 czerwca 1935 r. wprowadzono w III Rzeszy zarządzenie o obowiązku sześciomiesięcznej pracy na rzecz państwa, który miał być wypełniony poprzez pracę w RAD. Zarządzeniu temu podlegali mężczyźni w wieku od 18 do 25 roku życia, a od 4 września 1939 r. również kobiety.
Zgodnie z postanowieniami konferencji poczdamskiej m.in. Pomorze Tylne (Hinterpommern), na którym znajdowała się Objazda, zostało przyłączone do Polski. Ze względu na dużą liczbę dzieci wśród polskich osadników, już 17 stycznia 1946 r. rozpoczęła się nauka w pierwszej polskiej szkole. Uczyli w niej: Marian Bobrowski i Marian Tomaszewski. Działał tutaj do połowy 1948 r., Uniwersytet Ludowy powstały dzięki staraniom księdza Ziei.

Ostatnie dni wojny

Na przełomie lutego i marca 1945 r. Objazda była przepełniona uchodźcami z Prus Wschodnich i Zachodnich oraz z sąsiednich powiatów. Mieszkańcy wsi nie ewakuowali się i pozostali w domach. Tylko nieliczni próbowali przedostać się do portów w Gdyni i Gdańska, lecz udało im się tylko dotrzeć do sąsiednich miejscowości. Rosjanie wkroczyli do Objazdy od strony Ustki 8 marca 1945 r. Aresztowano i wywieziono wielu jej mieszkańców. Konie i bydło zabrano. Pozostali miejscowi oraz uchodźcy zostali zmuszeni do opuszczenia wsi. Na pozostanie w niej otrzymali pozwolenie jedynie młynarz i jego rodzina. Rosjanie nie wiedzieli, że we młynie zostało ukrytych około 35 kobiet i dziewcząt. Do swych rozszabrowanych domów mieszkańcy powrócili po trzech tygodniach. W majątku utworzono kołchoz, w którym zmuszano do pracy niemieckich mieszkańców Objazdy oraz okolicznych wsi. Cały produkt kołchozu szedł na potrzeby Rosjan. Podczas II wojny światowej zginęło 5 mieszkańców Objazdy, 68 zaginęło i 39 poległo w szeregach armii niemieckiej.
Pierwszymi polskimi osadnikami, którzy postanowili tutaj rozpocząć nowe życie byli przymusowi robotnicy z Objazdy m.in.: Feliks Kozub (pierwszy powojenny sołtys w Objeździe) i Błażej Łyszcz. Wraz z napływem polskiej ludności zaczęto przesiedlać za Odrę niemieckich mieszkańców wsi. Pierwsze przesiedlenie miało miejsce pod koniec 1946 r., a następne m.in. 27.07.1947 r. Wszystkich przesiedleńców kierowano najpierw do Słupska, skąd wywożono ich transportami kolejowymi za Odrę. Niewielu Niemców pozostało we wsi. Ci, którzy pozostali zintegrowali się z nowymi mieszkańcami Objazdy.

Cmentarze

Przed powstaniem cmentarza parafialnego, który został utworzony najprawdopodobniej na początku XIX w., zmarłych mieszkańców Wobesde grzebano wokół kościoła. Do dzisiaj na terenie przykościelnym zachowało się wiele polnych kamieni, które mogły pełnić rolę nagrobków na mogiłach sprzed XVIII w. W tym okresie napisy nagrobkowe na kamieniach wykonywano często farbą. Po stronie północno-zachodniej znajduje się głaz ze słabo widoczną inskrypcją. Jest to jedyny kamień nagrobny, który zachował się na cmentarzu przykościelnym. Po drugiej stronie świątyni jest kwatera rodowa Kutscherów, w której achowały się dwa kamienne krzyże. Jeden z nich upamiętnia Julie von Elert zmarłą w 1936 r. W kwaterze rodzinnej spoczywa również Eugen Theodor Kutscher, który w roku 1838 kupił Objazdę. Dla zachowania pamięci po przodkach, we wschodniej części cmentarza członkowie ww. rodziny wybudowali z czerwonej cegły ścianę pamięci. W siedmiu wnękach w kształcie krzyża umieszczono tabliczki upamiętniające 15 zmarłych pogrzebanych na tym cmentarzu oraz imiona i nazwiska członków rodziny pochowanych w innych miejscowościach.
Na zachodniej skarpie cmentarza przykościelnego znajduje się pomnik upamiętniający mieszkańców Objazdy i Dębiny poległych podczas I wojny światowej. Autorem pomnika jest profesor Sandtrock z Hildesheim. Umieszczono na nim stylizowane herby Pomorza i Prus. W jego centralnej części znajdują się imona i nazwiska poległych. Na prawo od opisywanego pomnika znajduje się granitowy obelisk w kształcie krzesełka, który również jest przypisywany poległym. Nieczytelna inskrypcja uniemożliwia dokonanie odczytu.
W okresie XVIII w. i XIX w. cmentarze zaczęto zakładać poza terenem kościoła. Można przypuszczać, że nowy teren pochówkowy położony a zachód od kościoła powstał w XIX wieku. Cmentarz ten jest posadowiony na planie prostokąta na linii północny-wschód - południowy-zachód i jest adal czynny. Wejście na teren pochówkowy znajduje się od strony północno-zachodniej. Przed wojną znajdowało się jeszcze jedno wejście od strony północno-wschodniej, tj. od strony kościoła. W trakcie porządkowania cmentarza pod nowe pochówki stare groby uległy likwidacji. Do dzisiaj zachowała się jedna mogiła, której granice wytycza grodzenie z lanego żeliwa oraz jedyny żeliwny krzyż, którego pierwotne miejsce posadowienia jest nieznane. Krzyż upamiętnia Carla Wielke zmarłego w sierpniu 1876 r. i jego żonę Karoline z dm. Duske, która zmarła w lipcu 1918 r. Zachował się również granitowy obelisk z grobu dziecięcego, który upamiętnia Georga Leck zmarłego we wrześniu 1921 r. Pierwotne miejsce posadowienia nagrobka jest nieznane. Wśród nagrobków z lat 60 XX w. znajduje się miejsce spoczynku Otto Bartza, niemieckiego rybaka z Rowów. Został on pochowany przez osadników polskich, których uczył rzemiosła rybackiego, czym zaskarbił sobie ich szacunek.

"Na cmentarzu w Objeździe" Czesława Długoszek

Po dawnych nagrobkach nie ma śladu
po krzyżach żeliwnych
blizny zielenią zarosły
jedynie w kącie
wśród bzowych chaszczy
kamienie się modlą
Was Gott tut
das ist wohlgetan

zamknięta w bryle dusza anioła
skrzydła zwinęła
szare jak miniony czas
tylko ta łza na policzku
dlaczego nie spadła
w niepamięć poza granice
Twojej woli Panie
gdzie kamień się modli
hier ruhet in Gott

płomyki rudych liści
sypią się szelestem
w klepsydrze zdarzeń
łzy anielskie
bądź wola Twoja Panie
jest jak kamień

Pochowani na cmentarzu przykościelnym

Pochowani na cmentarzu parafialnym

Zmarli w Objeździe

Mieszkańcy Wobesde (Objazda) polegli podczas wojen

Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss.1025-1030.
2. Jürgen Pawelke, Wobesde, Stolp, Pommern, http://mormonengeschichte.de/65/jurgen-pawelke, 13.10.2011.
3. Czesława Długoszek, Małe jest piękne, Powiat Słupski nr 7-8, VII-VIII 2012, ss.30-33.
4. Czesława Długoszek, Rybacy z Rowów, http://objazdowy.bloog.pl/kat,0,page,3,index.html, 14.06.2012.
5. Czesława Długoszek, Z Podgórza do Objazdy, http://objazdowy.bloog.pl/id,328899058,index.html?ticaid=61095a, 12.03.2011.
6. Die Grenz-Zeitung nr 64/65 z 06.02.1943 r., str. 4.
7. Die Grenz-Zeitung nr 102 z 13.04.1943 r., str. 4.
8. Die Grenz-Zeitung nr 91 z 02.04.1943 r., str. 4.