Smołdziński Las
Banner

Smołdziński Las - Holzkathen

Smołdziński Las - jedna z 16 wsi sołeckich w gminie Smołdzino. Osady na tym terenie zwane Holzkathen (Smołdziński Las) zostały założone w 1777 r. przez Franza Balthasara Schönberg von Brenckenhoff - tajnego radcę do spraw finansów, wojny i domen Fryderyka Wielkiego. Powstały tam dwa duże gospodarstwa holenderskie, a także osiedlono 16 zagrodników i 4 rodziny pasterskie. Na początku lat 30 XX wieku w skład wspólnoty Holzkathen (Smołdziński Las) wchodziły samodzielne osady: Bathara, Bäck, Bohr, Bratsch, Brenkenhofsthal, Brimberg, Chims, Czapock, Damm, Deutschmann, Gorni, Gromoll, Grünhof, Hastigsputh, Klötzen, Kreuz, Lukowe, Piezkamp, Radtke, Schippern, Scholpin, Schulgrommisch, Sduni, Stewerkowe, Wilhelmshof. Była to najdłuższa wieś w powiecie słupskim, której powierzchnia wynosiła 10,1 kilometrów kwadratowych. Według spisu powszechnego przeprowadzonego 17 maja 1939 r. wspólnota liczyła 841 osób mieszkających w 131 zabudowaniach. Rozproszenie zabudowań na tym terenie wynikało z przyczyn geologicznych. Był to teren pełen bagien i moczarów poprzetykany niskimi piaszczystymi pagórkami. To były pierwsze miejsca pod zasiedlenia.

Rolnictwo i działalność gospodarcza

Wg danych z maja 1939 r. w Smołdzińskim Lesie znajdowało się 145 gospodarstw rolnych, w tym:
- 35 o powierzchni od 0,5 do 5 ha,
- 54 od 5 do 10 ha,
- 48 od 10 do 20 ha,
- 9 od 20 do 100 ha.
- 1 powyżej 100 ha.
Jednymi z większych gospodarzy byli:
Fritz Baeter posiadający 24 hektary ziemi, 2 konie, 21 sztuk rogacizny i 22 świnie;
Franz Leck posiadający 24 hektary ziemi, 3 konie, 23 sztuki rogacizny i 25 świń;
Karl Manzke posiadający 23 hektary ziemi, 2 konie, 21 sztuk rogacizny i 20 świń.
W latach 1941/42 działały tutaj: stolarnie Ernesta Haaslera i Augusta Haaslera, karczmy Georga Benke i Ernesta Grommisch, sklepy wielobranżowe należące do Willyego Klicka i Leo Knopa, kuźnia Hermanna Kuss i zakład kołodziejski Wilhelma Müllera.

Kościół

Ludność wsi była w większości wyznania ewangelickiego. W 1925 r. katolicyzm deklarowało tylko 19 osób, a jedna osoba była niewierząca. Miejscowość należała do parafii w Smołdzinie, a tym samym do okręgu kościelnego Stolp-Altstadt (Słupsk Stare Miasto).

Szkoła

W 1932 r. znajdowała się tutaj czterostopniowa szkoła powszechna z trzema nauczycielami, do której uczęszczało 150 dzieci. Dnia 30.10.1937 r. poświęcono nowe zabudowania dla nauczycieli z dwoma mieszkaniami służbowymi oraz przebudowano budynek starej szkoły. Jednymi z ostatnich nauczycieli byli Garbe, Nitz i Walter Marx.

Ostatnie dni wojny

Kilka dni przed wkroczeniem Rosjan wieś była zapełniona uchodźcami. 9 marca 1945 r. do Smołdzińskiego Lasu wkroczyły (od strony Główczyc) wojska radzieckie. Mimo braku jakiegokolwiek oporu Rosjanie spalili 9 gospodarstw – Augusta Pollex, Wilhelma Pollex, Karla Pollex I, Emila Noffke, Wilhelma Noffke, Wilhelma Grommischa II, Franza Damaschke, Otto Walk i Franza Knop I. Ponadto aresztowali oni i wywieźli wielu mieszkańców. Po niektórych ślad zaginął. Pod koniec marca 1945 r. wszyscy mieszkający w Holzkathen ludzie musieli opuścić domostwa, ponieważ teren wybrzeża został ogłoszony strefą zamkniętą. Ludność wsi znalazła schronienie w Potęgowie, Wielkiej Wsi i Świtałach. W czerwcu 1945 r. w Smołdziński Lesie znajdował się obóz jeniecki, w którym przebywało około 200 żołnierzy niemieckich. Później przetransportowano ich do Pillau (obecnie Bałtijsk – Rosja). W lipcu 1945 r. do wsi przybywają pierwsi polscy osadnicy . Z ich rąk ginie dwóch niemieckich mieszkańców – August Prög i Wilhelm Noffke.
Straty wojenne wśród ludności cywilnej Holzkathen (Smołdziński Las) wynosiły: 20 zabitych, 146 zaginionych oraz 21 poległych.

Cmentarz

Data założenia: XIX wiek. Brak dokładnych danych.  
Wyznanie / parafia: Ewangelicki / parafia w Smołdzinie. 
Status: Nieczynny. 
Położenie: Na wschodnim skraju wsi. Na rozstaju dróg Czołpino-Kluki. 
Współrzędne geograficzne: N 54.691188⁰ E 17,249937⁰ 
Powierzchnia: ± 2940 m2   (szerokość  ± 35,00 m x długość ± 84,00 m).
Układ przestrzenny: Posadowiony na niewielkim wzniesieniu terenu na linii wschód - zachód. W centralnym miejscu terenu pochówkowego znajdował się pomnik upamiętniający poległych mieszkańców wsi podczas I wojny światowej. Nie zachował się układ kwater i grobów. W północno-zachodniej części cmentarza znajdowała się drewniana kaplica cmentarna. Wschodnią granicę terenu wytyczają filary z czerwonej cegły. 
Drzewostan i roślinność:   
Najstarszy zachowany element:  Krzyż żeliwny upamiętniający Friedricha Pigorsch - zm. 03.04.1877 r.
Zachowały się: 
  • 7 granitowych podstaw pod żeliwne krzyże,
  • 7 krzyży żeliwnych,
  • 1 krzyż żeliwny dziecięcy,
  • 7 krzyży ażurowych,
  • 3 żeliwne tablice inskrypcyjne,
  • 2 kamienne tablice inskrypcyjne,
  • 2 kamienne stele,
  • 2 krzyże kamienne,
  • 1 krzyż kamienny dziecięcy,
  • 3 kamienne nagrobki z inskrypcjami. 

Karty inwentaryzacyjne elementów nagrobnych w posiadaniu autora strony.

 

Pochowani na cmentarzu w Smołdzińskim Lesie

Nazwisko Imię Tytuł / oznaczenie Data urodzenia Data śmierci
Benke  Carl August  30.08.1892  17.06.1893 
Bonke  Emil  Kowal. Mąż Emmy z dm. Pollex. 21.11.1862  15.02.1939
Bonke geb. Pollex Emma  Żona Emila Bonke  09.06.1866 03.03.1941 
Grommisch  Paul  Brat Artura Grommisch zmarłego 24.07.1908 r.  30.04.1909  17.02.1910 
Grommisch  Artur  Brat Paula Grommisch zmarłego 17.02.1910 r.  18.06.1908  24.07.1908 
Jach Karl - 21.04.1905 10.09.1918
Janz Marie - 07.01.1897 03.12.1918
Kirr geb. Noffke Johanne  - 07.06.1833  16.08.1921 
Klück  Pauline  Siostra Auguste Klück, zmarłej 15.08.1918 r.  07.10.1897  22.01.1922 
Klück  Auguste  Siostra Pauline Klück, zmarłej 22.01.1922 r.  23.11.1895  15.08.1918 
Knop  Adolph, Franz, Hermann  07.11.1903  26.08.1909 
Knop Otto Brat Auguste Knop, zmarłej 14.02.1913 r. 08.03.1912 21.03.1912
Knop Auguste  Siostra Ottona Knop, zmarłego 21.03.1912 r.  09.02.1913  14.02.1913 
Knop Minna  07.12.1887  30.05.1903 
Knop Wilhelm  - 28.01.1900  26.11.1900 
Knop Walter  --.02.1905  22.08.1911 
Knop Heinrich  Mąż Johanny z dm. Noffke zmarłej 29.12.1941 r.  09.07.1849  04.08.1937 
Knop geb. Noffke Johanna  Żona Heinricha Knop zmarłego 04.08.1937 r.  23.11.1858  29.12.1941 
Kritsch Walter  - 11.03.1927  01.06.1927 
Marschke  Maria  04.04.1926  28.03.1927 
Martelock  Johann Gottfried Mąż Ernestine z dm. Woggon zmarłej 03.10.1897 r.  05.05.1805  18.10.1888 
Martelock geb. Woggon Ernestine Żona Johanna Martelock zmarłego 18.10.1888 r. 22.09.1816 03.10.1897
Noffke Wilhelm - --.--.---- --.--.1945
Noffke geb. Benke Adeline - 05.12.1862 26.03.1931
Palch[Palck] Carl Ludwig - 15.10.1895 02.11.1901
Pigorsch Friedrich - 24.11.1807 03.04.1877
Pigorsch Johann - 15.01.1844 30.10.1922
Pigorsch Henriette - 22.07.1827 01.01.1882
Pigorsch August Joh. Chris. - 2-.07.1864 22.09.1872
Pigorsch Anna - 13.12.1899 23.06.1908
Pollex Carl Ludwig Mąż Louise z dm. Martelock zmarłej 15.09.1879 r. 09.05.1824 27.05.1889
Pollex Helene - 27.12.1911 20.07.1917
Pollex geb. Martelock Louise Żona Carla Poller zmarłego 27.05.1889 r. 09.05.1824 15.09.1879
Pollex geb. Müller Emilie - 08.02.1879 15.10.1942
Pollex Gudrun - 22.12.1940 16.01.1941
Pollex  Friedrich  Żeglarz.  --.--.----   --.--.----
Prög August - --.--.---- --.--.1945
Resske geb. Rennhack Auguste - 16.04.1864 20.10.1936
Tschirr Karl Syn właściciela mleczarni Karla Tschirr. 17.01.1935 27.07.1936
Tschirr geb. Schiewer Auguste - 27.08.1865 03.08.1896
Tschirr August Hodowca cieląt. Mąż Adeline z dm. Jach. 06.02.1837 23.04.1894
Tschirr geb. Jach Adeline Żona Augusta Tschirr. 20.04.1842 19.11.1927
Vanderlee Erich, August - 20.02.1908 17.03.1908
Waggon Walter - 26.01.1912 15.04.1912
Weitzig Friedrich Mąż Adeline z dm. Verk zmarłej 13.03.1909 r. 04.04.1834 14.02.1891
Weitzig geb. Verk Adeline Żona Friedricha Weitzig zmarłego 14.02.1891 r. 23.01.1849 13.03.1909
Weichbrod - Kobieta. --.--.---- --.--.----
Weichbrod - Mężczyzna. --.--.---- --.--.----
Wetzke Hermann - 30.12.1872 17.03.1933
[-------- geb. Jost] Marta - 11.01.1904 24.09.1943

 

Mieszkańcy Holzkathen, Scholpin, Grünhof, Wilhelmshof, i Brenkenhofstal poległych i zmarłych podczas I wojny światowej (spis nazwisk z pomnika znajdującego się na cmentarzu ewangelickim w Smołdzińskim Lesie)

Stopień Nazwisko Imię Data urodzenia Data śmierci Miejsce śmierci / wiek uwagi
Obermatrose Klück Johannes 20.6.1882 29.08.1914 Cieśnina Wielki Bełt.
Gefreiter Schulz Artur 25.07.1885 24.11.1914 Rosja
Infanterist Eick Franz 14.3.1888 03.12.1914 Rosja
Musketier Pollex Karl 16.06.1894 19.02.1915 Rosja
Musketier Martelock Karl 25.02.1885 24.02.1915 Mazury - obecnie północno-wschodnia Polska.
Infanterist Proy Hermann 12.01.1890 07.06.1915 Rosja 
Obermatros Kirk August 01.06.1891 29.06.1915 Cuxhaven - Dolna Saksonia, północne Niemcy. 
Husar Jagdmann Karl 21.1.1893 10.09.1915 Oliva
Infanterist  Müller Paul 24.05.1895 16.09.1915 Rosja
Infanterist Rennhack Paul 14.08.1891 03.11.1915 Rosja
Musketier Pollex August 19.12.1895 20.07.1916 Francja
Obermatros Lüdtke Franz 26.11.1891 01.08.1916 Cieśnina Skagerak.
Landstm. Piotter  Franz  30.05.1977 02.10.1916 Rumunia - Siedmiogród. 
Infanterist Vandersee Bernhard 4.9.1894 16.10.1916 Rumunia - Siedmiogród
Unteroffizier Ruhr Richard 28.06.1890 10.11.1916 Francja
Jäger Kirk  Otto 02.12.1881 28.03.1917 Rosja
Musketier Proy Albert 01.12.1895 06.05.1917 Rosja
Unteroffizier Leck Karl 17.02.1886 22.08.1917 Francja
Kanonier Leck Ewald 01.02.1880 04.10.1917 Rumunia
Matrose  Kutscher  Franz  27.11.1894  15.10.1917  Wyspa Oesel - obecnie Sarema należąca do Estonii. 
Landstm. Knop Wilhelm 06.07.1870 03.11.1917 Rosja
Kanonier Eick Karl 24.12.1889 01.12.1917 Francja
Infanterist  Pasch Wilhelm 08.03.1886 22.01.1918 Francja
Matrose Noffke Franz 06.04.1896 17.06.1918 Morze Śródziemne / członek załogi okrętu podwodnego.
Matrose  Knop  Ewald  15.10.1893  28.06.1918  Bydgoszcz. 
Unteroffizier Marg Franz 24.12.1891 10.07.1918 Berlin
Obermatros Pollex Karl 05.8.1894 12.09.1918 Morze Północne / członek załogi okrętu podwodnego UB-104 / 6 września okręt wyszedł w patrol. 11 września nadano ostatni komunikat informujący o dotarciu do Kanału Północnego. Okręt najprawdopodobniej wpadł na minę i zatonął między Szetlandami a Norwegią. Zginęło 36 marynarzy.
Obermatros Knop Karl 17.1.1897 18.09.1918 Flandria
Infanterist  Merchal Paul 28.11.1890 13.10.1918 Francja
Schützte Noffke  Paul  14.02.1888 31.10.1918 Egipt 
Gefreiter  Kirk  Karl   23.10.1893 02.12.1918  Francja 
Gefreiter Martelock Gustav 14.11.1886 24.01.1919 Grecja.
Matrose Proy  Gustav   30.10.1893 06.04.1919 Zmarł w Smołdzińskim Lesie. 
Schütze Knop Max 30.09.1898 25.09.1919 Francja

 Źródło:
1. Strategia rozwiązywania problemów społecznych gminy Smołdzino na lata 2008-2015, Smołdzino 2008, str. 8.
2. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 577-580.