Gardna Mała
Banner

Gadrna Mała - Klein Garde

Gardna Mała - wieś sołecka w gminie Smołdzino. Wieś nosząca dawniej nazwę Garde była lennem starej pomorskiej rodziny von Tessen. W skład ich majątku wchodziły wsie Smołdzino, Wierzchocino, Witkowo, Sieci, Gardna Mała, Jawent, Łupawa i Rębowo. Prawa do tych dóbr zostały potwierdzone synom Lukasa von Tessen w 1514 r., tj. Karstenowi, Martenowi, Matthaeusowi, Swantesowi i Jacobowi. Po śmierci ostatniego męskiego potomka rodu Schwante von Tessen w 1608 r. wieś przeszła na własność księżnej Erdmunt, jej siostry Anny i księcia Bogusława von Croy, a następnie w roku 1673 r. w ręce Ernesta von Croy. W czasach pruskich Gardna Mała należała do 18 wsi królewskich, które podlegały urzędowi w Smołdzinie

Rolnictwo i działalność gospodarcza

W maju 1939 r. w Gardnie Małej mieszkało 473 osób. Znajdowało się tutaj 65 gospodarstw rolnych, w tym:
- 29 o powierzchni od 0,5 do 5 ha,
- 25 o powierzchni od 5 do 10 ha,
- 10 o powierzchni od 10 do 20 ha,
- 1 o powierzchni powyżej 20 ha.
Przemysł i rzemiosło na początku lat 40 XX w. były tu średnio rozwinięte. Funkcjonowała karczma Richarda Hastigsputh a, młyn Waltera Buttke. Znajdował się sklep wielobranżowy Georga Buttke i Karla Prien. Mieli tutaj swoje zakłady mistrz budowlany Wilhelm Scheil, mistrz kominiarski Schumacher, ślusarz Ernst Müller oraz cieśle Heinrich Hasse i Reinhard Hasse. Rzemieślnicy i rybacy często zajmowali sie rolnictwem jako dodatkowym zajęciem.

Kościół

Mieszkańcy wsi byli wyznania ewangelickiego i należeli do parafii w Gardnie Wielkiej, a tym samym do okręgu kościelnego Słupsk - Stare Miasto.

Szkoła

Dzieci z Gardny Małej wcześniej uczęszczały na zajęcia lekcyjne do Gardny Wielkiej. W 1863 r. we wsi wybudowano szkołę. W 1932 r. była to 3-stopniowa szkoła powszechna z dwoma nauczycielami, do której uczęszczało 85 dzieci. Nauczycielami byli m.in. Friedrich Brünner i Zühlke.

Ostatnie dni wojny

Mieszkańcy wsi Gardny Małej nie otrzymali rozkazu do ewakuacji przed nadciągającymi Rosjanami, dlatego pozostali w domach. Część z nich uciekła do pobliskiego lasu podczas wkraczania do wsi żołnierzy radzieckich. Wieś została zajęta 9 marca. We wsi znajdowali się również uchodźcy z Prus Wschodnich i Prus Zachodnich. W sierpniu 1945 r. powstała polska administracja. Pierwsza deportacja niemieckich mieszkańców wsi miała miejsce 01.09.1946 r., następna 05.06.1947 r. Ostatnia deportacja miała miejsce jesienią 1948 r.  
Straty wojenne wśród tutejszej ludności cywilnej wynosiły: 3 zabitych i 80 zaginionych. W szeregach armii niemieckiej poległo 24 mieszkańców tej miejscowości.

Cmentarz

Data założenia: Brak danych.
Wyznanie / parafia: Ewangelicki / parafia w Gardnie Wielkiej.
Status: Nieczynny.
Położenie: Na południe od wsi, po prawej stronie nieutwardzonego traktu.  
Współrzędne geograficzne: N 54.628138, E 17.162655 
Powierzchnia: ± 3750m2 
Układ przestrzenny: Położony na terenie płaskim wznoszącym się w części zachodniej, na linii wschód - zachód. Wejście na teren pochówkowy znajdowało się od strony wschodniej, tj. od strony traktu. Granicę cmentarza wytyczają od strony południowej drzewa świerkowe. Pozostałe granice wał kamienny. Nie zachował się układ kwater i grobów.
Drzewostan i roślinność: Drzewa: świerk / roślinność: bluszcz.
Najstarszy zachowany element: Nie zachowały się. 
Zachowały się:
  • kamienny wał tworzący granicę cmentarza, 
  • drzewa świerkowe od strony południowej tworzące granicę cmentarza.  

Mieszkańcy Gardny Małej pochowani na cmentarzu

Nazwisko Imię Tytuł/oznaczenie Data urodzenia Data śmierci
Czirr  Heinrich Friedrich  Zmarł w wieku 79 lat. Urodził się w Sieci, mieszkał i zmarł w Gardnie Małej.  --.--.----  02.03.1900 
Martolock Martin zmarł w wieku 58 lat. --.--.---- 27.02.1900
Raddatz  Hermine Ida Adeline  Córka Adeline z dm. Sawallisch i Alberta Karla Wilhelma Raddatz. Urodziła się i zmarła w Gardnie Małej.  21.05.1897  24.01.1900 

 

Mieszkańcy Gardny Małej polegli podczas wojen

Stopień Nazwisko Imię Data urodzenia Data śmierci Wiek / miejsce śmierci / uwagi
Musketier Drews Walter 14.11.1894 01.08.1915 Poległ w Rosji.
Pionier Elhert Karl 16.10.1880 10.03.1916 Poległ we Francji.
Gefreiter Gabbey Rudolf 14.05.1887 29.09.1915 Poległ w Rosji.
Gefreiter Griechen Karl 30.12.1893 25.10.1915 Poległ w Karpatach.
Musketier Grommisch Franz 02.01.1896 03.11.1916 Poległ we Francji.
Schütze Hübner Theodor 10.02.1892 12.06.1915 Poległ w Rosji.
Musketier Jost Franz 12.02.1892 20.08.1914 Poległ w Rosji.
Gefreiter Jost Wilhelm 18.09.1879 13.10.1914 Poległ w Rosji.
Obermatrose Kennhock Paul 02.02.1890 23.10.1915 Zginął na krążowniku S.M.S. Prinz Adalbert. Okręt został storpedowany przez brytyjski okręt o godz. 8.34, 20 mil morskich od portu Lipawa (obecnie Łotwa). Torpeda uderzyła w magazyn amunicji. Wybuch rozerwał okręt na dwie części. Ze załogi liczącej 675 marynarzy uratowały się trzy osoby.
Musketier Nork Willy 19.12.1893 29.03.1918 Poległ we Francji.
Reservist Nosske Franz 04.05.1888 11.10.1914 Poległ w Rosji.
Kanonier Raddatz Richard 09.08.1894 18.02.1917 Poległ we Francji.
- Liebenow Heinz 11.10.1918 18.05.1940 -
- Bandemer Paul 15.11.1919 24.07.1941 -
- Hasse Heinrich 20.10.1916 04.05.1942 -
- Pigors Martin 30.10.1921 30.04.1942 -
- Jaschob Franz 26.12.1912 16.05.1942 Poległ w Rosji.
- Tonisch Otto 21.11.1906 18.02.1943 Poległ w Rosji.
- Haase Walter 21.07.1923 10.07.1943 -
- Pigors Wilhelm 23.12.1919 03.10.1943 -
- Dreifke Otto 19.02.1919 26.10.1943 -
- Kritsch Kurt 17.06.1922 24.12.1943 Poległ na froncie wschodnim.
- Jaschob Albert --.--.---- 13.01.1944 -
- Pigors Paul 05.06.1923 14.01.1944 -
- Pigors Albert 29.10.1924 03.02.1944 -
- Marx Johan 01.03.1913 29.05.1944  
- Liebenow Werner 20.11.1921 17.07.1944 Poległ we Włoszech.
- Liebenow Hans 18.08.1925 13.08.1944 -
- Liebenow Günter 18.08.1925 13.08.1944 -
- Bäther Franz 07.05.1923 12.11.1944 -

Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 608-610.