Bruskowo Wielkie
Banner

Bruskowo Wielkie - Groß Brüskow

Bruskowo Wielkie - wieś sołecka w gminie Słupsk. Przypuszcza się, że najpóźniej w IX w. osiedlili się tu Słowianie. Centrum ich osady lokuje się w miejscu, w którym stoi obecny kościół. W XIII wieku osadę zaczęli zasiedlać koloniści niemieccy, którzy stopniowo wypierali ludność słowiańską. W dokumentach miejscowość występuje pod nazwami Bruskowe (1346), Bruscowe (1347), Bruskowen (1485). Pierwsza wzmianka o Bruskowie pojawiła się w lutym 1337 r. w dokumencie zakupu przez mieszczan Słupska od Święców terenów po obu stronach rzeki Słupi, aż do jej ujścia do morza.1
W roku 1347 właścicielem wsi był Zaryst de Bruskow, a w 1407 staje się ona własnością rodziny von Klast. W czasach pruskich Bruskowo Wielkie wchodziło w skład 18 wsi królewskich, podległych pod Urząd Dóbr Królewskich w Słupsku. Tutaj urodził się Petrus Laurentius Wockenfus, kompozytor, dyrygent i pedagog (17.03.1675-1721). W 1784 r. we wsi mieszkało 7 chłopów z sołtysem, 8 chłopów nie posiadających własnej ziemi i zwierząt hodowlanych, 3 chłopów najemnych, kowal, bakałarz oraz kaznodzieja. Łącznie było tu 21 ognisk domowych. Około 1780 roku do Bruskowa Wielkiego przyłączono miejscowość Scharfenstein, w której wg. Brüggmann'a mieszkało 12 chłopów nie posiadających własnej ziemi. Przed wybuchem II wojny światowej wieś liczyła 608 mieszkańców, w 154 gospodarstwach domowych (dane z 17.05.1939 r.).

Rolnictwo i działalność gospodarcza

W 1939 r. w Bruskowie Wielkim było 88 gospodarstw rolnych, w tym:
- 46 o powierzchni od 0,5 do 5 ha,
- 17 od 5 do 10 ha,
- 14 od 10 do 20 ha,
- oraz 11 od 20 do 100 ha.
Największe gospodarstwa rolne mieli: August Albrech - 65 ha, Karl Albrech - 62 ha, Reinhold Albrech - 34 ha oraz Ernst Holtz - 30 ha.
Handel i rzemiosło w Bruskowie Wielkim były dobrze rozwinięte. Działały tutaj Wiejska Kasa Oszczędnościowo-Pożyczkowa EGmbH, cegielnia Fritza Koepke, młyn Gerhada Jenz, sklep wielobranżowy F. Albrechta i karczma Minny Strauß. Własną działalność gospodarczą prowadzili tu również:krawcy Franz Albrecht, W. Granzow, i P. Groth, szewc K. Albrecht, stolarze H. Albrecht, P. Pigorsch i Joh. Schrock, kowal Wilhelm Rosenberg oraz kołodziej F. Albrecht. Mieszkali tutaj również handlarz bydłem Reinhold Duske i rzeźnik Klemm.

Kościół

Mieszkańcy Bruskowa Wielkiego byli głównie wyznania ewangelickiego. Tylko 12 osób deklarowało katolicyzm (1925 r.). Do parafii Groß Brüskow należało 5 miejscowości: Grünhagen (Wierzbięcin), Klein Brüskow (Bruskowo Małe), Schwolow (Swołowo), część Steinwald (Krzemienica) i leśniczówka Buchhorst. W 1940 r. parafia w Groß Brüskow liczyła 1238 wyznawców i należała do okręgu kościelnego Stolp - Stadt (Słupsk - Miasto). Ostatnim pastorem odprawiającym msze w miejscowym kościele był Heinrich Runkel (w latach 1933-1945).

Pierwszym polskim proboszczem kościoła katolickiego w Bruskowie Wielkim był Leon Gliszczyński (1946-1958). W skład obecnej parafii pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny wchodzą wsie: Bierkowo, Swołowo, Gałęzinowo i Krzemienica z liczbą wiernych - 2338.3

Szkoła 

Pierwszym znanym nauczycielem w Bruskowie Wielkim był jej mieszkaniec - Hans Keip, który uczył w 1711 r. W 1932 r. we wsi znajdowała się trzystopniowa szkoła powszechna z dwoma nauczycielami. Część uczniów z Bruskowa Wielkiego chodziła do szkoły w Steinwald (Krzemienicy) i Horst (Pęplino). Jednymi z ostatnich uczących w tutejszej szkole byli: Karl Radke i Richard Gendrullis.

Ostatnie dni wojny

4 marca 1945 r. miejscowa ludność otrzymała rozkaz do ewakuacji. Jednak przesunięcie realizacji tego rozporządzenia spowodowało, że mieszkańcy wsi zostali zaskoczeni przez Rosjan. Rankiem 8 marca 1945 r. wojska radzieckie zajęły wieś, w której oprócz mieszkańców znajdowało się wielu uchodźców z Prus Wschodnich i Zachodnich. 30 marca 1945 cała ludność z Bruskowa Wielkiego została zmuszona do opuszczenia wsi. Udali się oni do sąsiednich miejscowości. Po powrocie zastali splądrowane obejścia. Latem 1945 r. w Bruskowie Wielkim powstała radziecka komendantura. Komendant radziecki nakazał mieszkańcom uprawę ziemi. Zezwolił pastorowi Runkel na odprawianie niedzielnych mszy. Do wsi zaczęli również przybywać pierwsi polscy osadnicy. W dniu 3 listopada 1945 r. został wyświęcony kościół i tym samym stał się on również miejscem modlitw napływowej ludności wyznania katolickiego. Dnia 16.08.1946 r. część niemieckich mieszkańców wsi, wśród których znajdował się miejscowy pastor, zostało zgromadzonych w oberży Straußa, a następnego dnia wywiezionych do Słupska. Był to początek deportacji mieszkańców Groß Brüskow. Wieś została przemianowana na Bruskowo Wielkie. Straty wojenne wśród ludności cywilnej Groß Brüskow (Bruskowo Wielkie) wynosiły: 31 zabitych i 76 zaginionych. W szeregach armii niemieckiej poległo 36 mieszkańców tej miejscowości.

Cmentarz

Cmentarz przedwojennych i obecnych mieszkańców parafii w Bruskowie Wielkim znajduje się na terenie przykościelnym. Opuszczone i zaniedbane groby przedwojennych mieszkańców wsi zostały zlikwidowane. Część nagrobków wykorzystano w latach 70 XX w. do wybrukowania drogi z kościoła na cmentarz. Fragmenty innych posłużyły do utworzenia lapidarium upamiętniającego przedwojennych parafian.

 

Pochowani na dawnym cmentarzu ewangelickim

Nazwisko Imię Tytuł / oznaczenie Data urodzin Data śmierci
Chrun geb. Burow Alwine - 21.05.1854 03.03.1926
Schmidt Franz Krawiec. 17.12.1905 21.08.1937
Koltz Johanes Nauczyciel. 01.12.1890 14.02.1928
Rahn Karl  - 22.03.1857  18.02.1928
Rahn geb. Villmow  Emilie - 22.10.1857 05.06.1935
Schmidt August Gospodarz. 30.11.1878 20.06.1939
Albrecht Joachim  Dożywotnik.  27.11.1847  24.02.1937 
Albrecht geb. Dok  Auguste  25.09.1857  10.06.1941 
Vols geb. Albrecht  Emilie  Dożywotnik.  07.02.1853  01.09.1931 
Albrecht Friedrich Gospodarz. 14.11.1866  20.10.1934
Vols Wilhelm Dożywotnik. 24.10.1851 01.01.1934
Unnasch geb. Rätzke Pauline - 05.10.1868  10.02.1920
Beitmann Ruth - 15.07.1923 29.04.1924
- Helene - 05.11.1912 05.04.1931
Wilke Ferdynand - 07.09.1863 16.04.1940
Wilke geb. Vols Alwine - 30.01.1863 17.11.1933
Duske Paul - 14.06.1885 12.05.1935
Schu---- geb. Albrecht Alwine - --.01.1862 10.10.19--

 

Mieszkańcy Groß Brüskow (Bruskowo Wielkie) polegli podczas wojen

Stopień Nazwisko Imię Data urodzenia Data śmierci Miejsce śmierci / wiek / uwagi
Trainsoldat  Voß August --.--.---- --.--.---- Zginął podczas wojny francusko-pruskiej 1870/1871.

Źródło:
1. http://slupsk.ug.gov.pl/test/bruskowo_w.htm.

2. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 501-509.

3. http://www.koszalin.opoka.org.pl/new/p.php?m=6&p=213.

4. http://www.denkmalprojekt.org/2010/stolp_kreisblatt_1864_1866_1870-71_pom.htm.