Swołowo
Banner

Swołowo - Schwolow

Swołowo - wieś w gminie słupskiej. W 1240 r. należała do zakonu Joannitów. W XIV wieku była w posiadaniu rodziny von Below, a następnie von Glasenapp (1474 r.). W 1474 roku książę Eryk II i Peter Glasenapp dokonali wymiany miasta Polanów na sześć wsi: Sławska, Swołowa, Mazowa, Kanina, Hiveze i Bosezow. W późniejszych latach Swołowo weszło w skład wsi królewskich, które podlegały urzędowi w Słupsku. Pod koniec XVIII wieku nastąpiło uwłaszczenie chłopów, tj. nadanie chłopom na własność użytkowanej przez nich ziemi. Dnia 10 maja 1934 r. na uroczystej akademii w Starkowie przedstawiciele 131 pomorskich rodzin, którzy od ponad 200 lat gospodarują na swojej ziemi, otrzymało ręcznie rzeźbione dębowe tablice pamiątkowe. Ze Swołowa tablice otrzymali przedstawiciele 9 rodzin: Albert Albrecht I (od 1573 r.),  Albrecht Zessin (od 1581  r.), Albrecht Albrecht (od 1585 r.), Friedrich Albrecht I (od 1654 r.), Gerhard Albrecht (od 1659 r.), Franz Schulz (od 1669 r.), Paul Zessin (od 1689 r.), Schulz Albrecht (od 1694 r.)  i Albrecht Schulz (od 1712 r.). 

Rolnictwo, rzemiosło i handel

W 1939 r. we wsi znajdowało się 39 gospodarstw rolnych, w tym:
- 10 o powierzchni od 0,5 ha do 5 ha,
- 10 o powierzchni od 5 ha do 10 ha,
- 4 o powierzchni od 10 do 20 ha,
- 15 o powierzchni powyżej 20 ha.
Największe gospodarstwa rolne posiadali: Albert Albrecht I - 71 ha, parafia Swołowo - 72 ha, Friedrich Albrecht I - 63 ha, Friedrich Albrecht II - 54 ha, Artur Albrecht - 53 ha, Albert Albrecht II - 52 ha, Albert Schulz - 52 ha, Paul Zessin - 51 ha, Albert Müller - 50 ha, Fritz Duske - 50 ha. 
Handel i rzemiosło były we wsi średnio rozwinięte. 
W latach 40 XX w. działały w Swołowie kasa oszczędnościowo-pożyczkowa, spółdzielnia mleczarska, sklep wielobranżowy Luise Baller i W. Barz, młyny (wiatraki) należące do Alberta Papenfuß i Roberta Papenfuß. We wsi mieszkali również mistrz murarski Bauske, kowal Pagel, kołodziej Zielske, stolarz Schulz i szewcy Boldt i Sill. Ostatnim burmistrzem Swołowa był Gerhard Albrecht.

Kościół

Według spisu ludności z 17 maja 1939 r. w Swołowie mieszkało 315 osób, tworzących 78 gospodarstw domowych. Wszyscy mieszkańcy wsi byli wyznania ewangelickiego i należeli do parafii w Bruskowie Wielkim, a tym samym do okręgu kościelnego Słupsk Miasto (Stolp Stad).

Szkoła

W latach 30 XX w. istniała tutaj dwustopniowa szkoła powszechna, prowadzona przez jednego nauczyciela - Friedricha Horna. Do szkoły uczęszczało wówczas 66 dzieci. W 1931 r.  na wschodnim skraju wsi  wybudowano nowy budynek szkoły.

Ostatnie dni wojny

Już w styczniu 1945 r. we wsi zaczęły się przygotowania do ewakuacji przed nadciągającymi wojskami radzieckimi. W marcu, jeszcze przed wkroczeniem wojsk radzieckich, wieś była przepełniona około tysiącem uchodźców z Prus Wschodnich i Prus Zachodnich oraz mieszkańcami z sąsiednich okręgów. Dnia 6 marca burmistrz Swołowa Gerhard Albrecht wydał rozkaz do ewakuacji. Tylko część mieszkańców wykonało rozkaz i opuściło wieś. Będąc między Bierkowem i Słupskiem rozeszła się plotka, że Słupsk został zajęty już przez Rosjan. Na tą wiadomość wozy uchodźców zawróciły i zatrzymały się na dwa dni w Bruskowie Wielkim. Nad ranem 8 marca 1945 r. przez Swołowo przejechały dwa radzieckie czołgi, które skierowały się w kierunku Słupska. Wkrótce do wsi przybyło konno wojsko radzieckie. W Swołowie została ustanowiona radziecka komendantura. Dnia 1 sierpnia 1945 r. do wsi przybyli pierwsi Polacy pochodzący z terenów Kielecczyzny, z dawnego województwa białostockiego i rzeszowskiego, a także z dawnych kresów wschodnich. Pierwszym nauczycielem w wiejskiej szkole był pan Cejmer. Niemieccy mieszkańcy wsi zostali deportowani za Odrę 23.11.1945 r. i 26.11.1946 r. Podczas II wojnie światowej zginęło 11 mieszkańców wsi, 27 zaginęło i 25 poległo w szeregach armii niemieckiej. 

Cmentarze

Cmentarz przykościelny

Data założenia: Brak danych. 
Wyznanie / parafia: Ewangelickie / parafia w Bruskowie Wielkim.
Status: Nieczynny.
Położenie: Centrum wsi. 
Współrzędne geograficzne: N 54.477289, E 16.838359 
Powierzchnia:  942 m² 
Układ przestrzenny: Teren przykościelny pełnił rolę cmentarza. Granicę terenu kościelnego, a tym samym pochówkowego tworzy mur oporowy z kamieni polnych. Wejście na teren kościelny znajduje się od strony zachodniej. Na północnym skraju cmentarza przykościelnego był posadowiony pomnik upamiętniający poległych mieszkańców wsi podczas I wojny światowej. Nie zachował się układ kwater i grobów. 
Drzewostan i roślinność: Drzewa: dąb, cis. 
Najstarszy zachowany element: Krzyż kamienny upamiętniający Idę Schulz zmarłą 01.12.1894 r. w wieku 4 lat 9 miesięcy i 13 dni.
Zachowały się:
  • mur oporowy z kamieni polnych wytyczający granicę cmentarza,
  • krzyż kamienny z grobu dziecięcego z XIX w.,
  • fragment granitowego nagrobka z inskrypcją wklęsłą z początku XX w.,
  • 4 granitowe podstawy pod krzyże żeliwne, 
  • 1 obrys mogiły z granitu wytyczający pierwotne posadowienie grobu,
  • granitowe fragmenty nagrobków i obrysów mogił.

 

Cmentarz parafialny

Data założenia: Cmentarz powstał w okresie 1850-1890.
Wyznanie / parafia: Ewangelickie / parafia w Bruskowie Wielkim.
Status: Nieczynny.
Położenie: Na południowo-wschodnim skraju wsi.
Współrzędne geograficzne: N 54°28’35”  E 16°50’44”
Powierzchnia: ± 5300 m2
Układ przestrzenny: Cmentarz posadowiony na planie prostokąta ściętego od strony północno-wschodniej przez trakt. Położony na płaskim terenie na linii północny-zachód - południowy-wschód. Od strony wschodniej, zachodniej i południowej otoczony polami. Wejście na teren pochówkowy znajdowało się od strony północnej. Zachowało się kilka drzew dębowych w obrysie granicy cmentarza. Cały teren jest gęsto zarośnięty samosiejkami. Nie zachował się układ kwater i grobów.   
Drzewostan i roślinność: Drzewa: dąb / roślinność: bluszcz, barwinek, przebiśnieg.
Najstarszy zachowany element: Krzyż kamienny upamiętniający Marthe Bothin zmarłą 2 marca 1940 r. 
Zachowały się:
  • 1 krzyż wykonany z betonu,
  • 1 tumba, 
  • 1 pionowa płyta nagrobna bez tablicy inskrypcyjnej,
  • 1 granitowa podstawa pod żeliwny krzyż,
  • 11 elementów z rozbitych nagrobków.

 


Pochowani na cmentarzach w Swołowie 

Nazwisko Imię Tytuł / oznaczenie Data urodzenia Data śmierci
Albrecht  Martin August  15.01.1853  07.02.1918 
Albrecht  Maria  06.03.1797  01.09.1872 
Bothin  Martha  24.11.1877  02.03.1940 
Duske  Dorothea Friederike Maria  24.02.1835  31.12.1906 
Duske  Johem  29.10.1799  26.07.1853 
Ister  Emil  --.--.----  --.--.1945 
Schultz  Peter  10.05.1825  06.02.1892 
Schulz Ida Albertine Caroline - 18.02.1890 01.12.1894

 

Mieszkańcy Swołowa polegli w wojnach

Stopień  Nazwisko  Imię  Data urodzenia  Data śmierci  Miejsce śmierci / wiek / uwagi 
Gardefüsilier   Albrecht  Ferdinand  --.--.----  01.02.1871  Odniósł rany w bitwie koło Pontalier (Francja). 
Gardegrenadier   Treichel   Johann  --.--.----  18.08.1870 Poległ w bitwie pod Gravelotte-Saint Privat (Francja). 
- Albrecht  Paul  --.--.----   --.--.----   Poległ podczas II wojny światowej. 
Albrecht  Georg  --.--.----   --.--.----   Poległ podczas II wojny światowej. 
Rottenführer    Albrecht  Bruno  --.--.----  --.--.1943  Front wschodni / 22 lata / syn Gerharda Albrechta II i Anny z dm. Noffke /
mszę za poległego odprawiono 21.03.1943 r. w Swołowie. 

Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss. 905-908
2. http://www.muzeum.swolowo.pl/swolowo_historia.html
3. Kreisblatt des Landkreises Stolp, 19 Januar 1910