Kwakowo - Quackenburg

Kwakowo - wieś sołecka w gminie Kobylnica. Przed wybuchem II wojny światowej mieszkało tutaj 431 osób. Jest to jedna z najstarszych wsi w powiecie słupskim. Podczas przebudowy miejscowego kościoła w 1615 r. odnaleziono list z informacją, że „dom boży” został zbudowany w 1208 r. Jego patronem był Marcus Siczewitz, który utworzył żeński klasztor na tzw. Górze Klasztornej. Kwakowo w ówczesnych czasach składało się z dwóch rzędów domów. Krótszy z nich rozciągał się z zachodu na wschód, natomiast dłuższy - biegł z północy na południe (wzdłuż obecnej drogi), aż do Góry Klasztornej. Na północ od wsi znajdowały się: potok młyński zwany Quacke oraz dwa dwory szlacheckie, leżące niedaleko od siebie. Ziemie te stanowiły lenno rodziny von Zitzewitz. Przed 1590 r. zostały one podzielona i tylko część majątku nadal pozostała w rękach tej rodziny. Dopiero w XVII w. majątek został ponownie scalony. Jego właścicielem był (od 1649 r.) Paul von Zitzewitz. Od 1680 wieś przechodziła na własność następujących rodzin: von Goltz, von Wobeser i von Blumenthal. W rękach ostatniej z nich była od 1714 r. do 1905 r. W 1821 r. Blumenthal'owie ukończyli budowę nowego folwarku, który nazwano Camillowem, od imienia żony ówczesnego właściciela - Camilli z dm. Kendell. W 1859 r. oddzielił się od majątku folwark Birhof, leżący przy granicy z Sanskow (Zajączkowo). Kwakowo do 1876 r. wchodziło w skład powiatu wiejskiego Rummelsburg (powiat miastecki). Ustawą z 05.07.1876 r. wieś przyłączono do powiatu słupskiego. W pierwszej dekadzie XX w. Bodo von Zitzewitz (syn Güntera z Borzęcina) kupił dawne lenno rodzinne, aby już w 1913 r. sprzedać je Bernhardowi von Puttkamer. W 1936 r. właścicielem majątku został Otton Ratzke, zaś jego pozostała część,zwana Johannishof (dwór Johanna), należała do R. von Hupke.¹

Epidemia

Pod koniec grudnia 1885 r. w Kwakowie wystąpiły pierwsze przypadki dyfterytu. Choroba bardzo szybko rozprzestrzeniła się na całą wieś i porażała głównie dzieci. Zaraza w Kwakowie ustąpiła po Wielkanocy 1886 r. Według Pallasa w ciągu trzech miesięcy uśmierciła ona około 50 dzieci.3

Rolnictwo

W 1938 r. majątek w Kwakowie posiadał 110 ha gruntów ornych, 20 ha łąk, 2 ha pastwisk, 2 ha obszarów wodnych oraz nieużytki, drogi i dziedziniec o łącznej powierzchni 3 ha, jak również 13 koni, 50 sztuk rogacizny i 70 świń. Poza majątkiem we wsi znajdowało się 47 gospodarstw rolnych, w tym:
- 8 o powierzchni od 0,5 do 5 ha,
- 1 od 5 do 10 ha,
- 28 od 10 do 20 ha,
- 7 od 20 do 100 ha.
- oraz 3 gospodarstwo mające powyżej 100 ha.
Średni podatek gruntowy za 1 ha wynosił 5,41 RM.

Handel

Na początku lat 40 XX w. działały w Kwakowie zakłady przemysłowe, funkcjonowało rzemiosło i handel. Zakład budowlany należał do Friedricha Josta. Swoją działalność gospodarczą prowadzili tu tównież: kowal Fritz Kniebel, szewc Franz Simon, kołodziej i jednocześnie stolarz Paul Massel oraz siodlarz Benno Steingräber. Funkcjonowała karczma ze sklepem wielobranżowym Margarete Wittenberg i młyn Brauera. Miejscową akuszerką była Pani Massell.

Kościół

Wszyscy mieszkańcy Kwakowa byli ewangelikami. W 1940 r. w skład parafii wchodziło osiem miejscowości: Żelki, Żelkówko, Kruszyna, Łabuń, Lulemino, Płaszewo oraz Objezierze i Missow, które należały do okręgu Rummelsburg (Miastko). Parafia w Kwakowie liczyła 3112 wyznawców i należała do okręgu kościelnego Stolp - Stadt (Słupsk - Miasto). O obsadzie stanowiska pastora decydowali właściciele majątków: Klein Silkow (Żelki)- rodzina Neumann i Groß Silkow (Żelkówko) -rodzina Krüger, którzy sprawowali patronat nad kościołem. Ostatnim kaznodzieją wygłaszającym kazania w języku kaszubskim był Christian Bilang (1702 r.), zaś ostatnim niemieckim pastorem był Max Lechner, który swą funkcję sprawował w latach 1931 - 1946.

Szkoła

Szkołę w Kwakowie utworzono w 1710 r. Pierwszym nauczycielem był Johann Hasse, który uczył do 1718 r. Lekcje były prowadzone w oparciu o katechizm. Przez religię uczono czytania, pisania i śpiewu. Wiosną 1833 r. w Kwakowie rozpoczął pracę pierwszy wykształcony w seminarium koszalińskim nauczyciel Hildebrandt. Pierwszy skromny budynek szkolny pochodził z 1777 r. W 1932 r. we wsi znajdowała się dwustopniowa szkoła powszechna z dwiema klasami, do których uczęszczało wówczas 74 dzieci. Nowa placówka z dwiema klasami, mieszkaniami dla nauczycieli i budynkami gospodarczymi została wyświęcona 13.11.1938 r. Jednymi z ostatnich uczących tu byli: Schimmel, Ernst Georg i Bernhard Nowack, który poległ w 1944 r.

Ostatnie tygodnie wojny i okres powojenny

Od stycznia 1945 r. ciągnęły przez wieś kolumny uchodźców. W lutym zatrzymał się tu przejściowo oddział Własowa. Kilka wielodzietnych rodzin zabrało się pojazdami wojskowymi do Gdyni. Reszta mieszkańców oczekiwała na ogłoszenie ewakuacji. W miejscowej szkole utworzono szpital wojskowy. We wsi stacjonowały oddziały SS, Wehrmachtu i żandarmerii. 6 marca pod przewodnictwem burmistrza Ratzke i pastora Lechner'a kolumna mieszkańców Quackenburga (Kwakowo) wyruszyła w kierunku portów zatoki gdańskiej. Dotarli jedynie do Cecenowa. Mieszkańcy tej miejscowości oraz pozostali uchodźcy, w tym z Kwakowa schronili się przed wojskami radzieckimi na łebskich bagnach, gdzie pozostali do 18 marca. Później wyruszyli w drogę powrotną do swoich domów. Kwakowo zostało zajęte przez Rosjan bez walki 7 marca. W trakcie działań wojennych zginęło 36 mieszkańców wsi, 55 zaginęło i 22 poległo w szeregach armii niemieckiej. Pod koniec 1945 r. rozlokował się tu radziecki oddział, który spędził grupę niemieckich kobiet i mężczyzn do demontażu linii kolejowej Słupsk - Budowo. Zdemontowane tory kolejowe zostały wywiezione do Związku Radzieckiego. Nocą 1 maja 1946 r. grupa biorąca udział przy demontażu torowiska została wyprowadzona z Kwakowa pod eskortą żołnierzy i już nie powróciła. Rosjanie utworzyli w Kwakowie centrum administracyjne kołchozów. Pod jego nadzorem znalazły się również: Kończewo, Kuleszewo, Kwakowo, Lulemino, Objezierze, Płaszewo, Suchorze, Zagórki i Zajączkowo. Do pracy w miejscowym kołchozie zmuszono ludność niemiecką. Wiązało się to z ich późniejszą deportacją do Niemiec, która nastąpiła dopiero w 1957 r. Kołchoz w Kwakowie został przejęty od Rosjan dopiero w 1950 r. Wiosną 1946 r. utworzono we wsi mały radziecki szpital wojskowy. Miejscowy kościół pozostawał w rękach ewangelików do listopada 1946 r. Na mocy rozporządzenia polskiej milicji z 7 listopada 1946 r. pastor Lechner został usunięty z tutejszej placówki.³ Do 1958 r. Kwakowo wchodziło w skład parafii w Kobylnicy., a po jej podziale została tutaj ustanowiona samodzielna placówka duszpasterska. Formalne ustanowienie parafii pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Kwakowie nastąpiło dopiero 25.01.1974 r. W jej skład weszły również: Jankowo, Komiłowo, Kruszyna, Kuleszewo, Kwakowo, Lubuń, Lulemino, Maszkowo, Moczydła, Objezierze, Płaszewo, Suchorze, Uliszkowice, Zajączkowo, Żelki i Żelkówko.⁴

Cmentarze

Pierwsze znane miejsce pochówkowe mieszkańców Kwakowa znajdowało się wokół miejscowego kościoła. Od średniowiecza do końca XIX w. grzebano zmarłych na niewielkim terenie, co spowodowało nawarstwienie się pochówków. Widoczne to było w trakcie prac ziemnych, prowadzonych na terenie dawnego cmentarza w 2010 r. Szczątki ludzkie znajdowały się już pod 0,5 m warstwą ziemi i były widoczne na wysokości całego wykopu. Wszystkie kości, wydobyte w trakcie prac ziemnych zostały ponownie zakopane w przygotowanej w tym celu mogile. Tutaj został pochowany królewski superintendent i pastor Anton Christian Wilhelm Heinrich Zollfeldt, który głosił kazania w miejscowym kościele w latach 1810-1851. Zmarł on 22.04.1851 r. W trakcie wcześniejszych prac porządkowych wokół kościoła odnaleziono fragment krzyża żeliwnego, który oznaczał jego mogiłę. Fragment odnalezionego krzyża wisi obecnie w kruchcie kościoła. Na terenie przykościelnym możemy jeszcze ujrzeć wiele granitowych podstaw pod żeliwne krzyże, które obecnie pełnią rolę krawężników.
Na początku XX w. powstał nowy cmentarz dla mieszkańców Kwakowa, który został utworzony na północny-zachód od wsi, w pobliżu drogi prowadzącej do Lulemina. Wejście na dawny teren pochówkowy znajdowało się od zachodu. Granice cmentarza nie są w pełni czytelne. Ciężkie betonowe obrysy mogił zostały przesunięte względem pierwotnego posadowienia.

Mieszkańcy Quackenburg (Kwakowo) polegli podczas wojen lub zmarli z odniesionych ran

Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss.505-511.
2. Marcin Barnowski, Pomór niewiniątek, Oko 16-22.03.2001 r.
3.Karl Heinz Pagel, op. cit.
4. Eugeniusz Wiązowski, Salezjanie w Kobylnicy w latach 1950-2009 i Kwakowie w latach 1950-1989, Seminare t.27, 2010, ss. 249-259.
5. http://www.inne.machura.slupsk.pl/page40.html.