Jawory
Banner

Jawory - Gaffert

Jawory - wieś sołecka w gminie Dębnica Kaszubska.  W latach 1376 - 1800 wieś należała do rodziny von Pirch. Następnie weszła w skład majątku rodziny von Mach poprzez małżeństwo córki Dorothei von Pirch z Ignacem Alexandrem von Mach i pozostała w ich rękach do 1945 r. Ostatnimi właścicielami wsi byli: starosta pruski Albrecht von Mach, a następnie jego starszy syn Joachim, który poległ w 1942 r., w Związku Radzieckim. Po jego śmierci majątek przeszedł na młodszego syna - Sigfried'a von Mach.

Rolnictwo

Dwór w Jaworach został zbudowany w 1880 r. przez Edmunda Aleksandra von Mach. Powierzchnia majątku wynosiła 825 ha, w tym 338,5 ha gruntów ornych, 61 ha łąk, 1,5 ha pastwisk, 375 ha lasów, 39 ha nieużytków. W zabudowaniach gospodarczych znajdowało się: 22 konie, 100 sztuk rogacizny, 15 owiec i 240 świń. Poza majątkiem w Jaworach znajdowały się 23 gospodarstwa rolne, w tym:
- 4 o powierzchni od 0,5 ha do 5 ha,
- 8 o powierzchni od 5 ha do 10 ha,
- 9 o powierzchni od 10 ha do 20 ha,
- 2 o powierzchni od 20 ha do 100 ha.

Kościół

Według danych z 17 maja 1939 r. wieś liczyła 312 mieszkańców, którzy tworzyli 67 gospodarstwach domowych. Mieszkańcy wsi byli w większości wyznania ewangelickiego. Tylko 4 osoby deklarowały katolicyzm (1925 r.). Jawory należały do parafii w Budowie, a tym samym do okręgu kościelnego w Bytowie.

Szkoła

W drugiej połowie XVIII w. istniała we wsi szkoła z jednym nauczycielem o nazwisku Radde. W 1932 r. była już dwustopniowa szkoła powszechna z dwoma nauczycielami do której uczęszczało 65 dzieci.

Ostatnie dni wojny

7 marca 1945 r. burmistrz wsi na polecenie władz powiatowych ze Słupska wydał rozkaz do ewakuacji mieszkańców. Wczesnym rankiem następnego dnia kolumna mieszkańców ewakuowała się w kierunku Gdyni. Podczas marszu grupa uchodźców została otoczona przez żołnierzy radzieckich. Została wówczas zastrzelona jedna z kobiet.  Właściciel majątku zginął podczas ewakuacji już w lutym 1945 r. Straty wojenne wśród ludności cywilnej wsi wynosiły 9 zabitych i 42 zaginionych. W szeregach armii niemieckiej poległo 7 mieszkańców. Po deportacji niemieckich mieszkańców wieś została zasiedlona przez ludność przybyłą z przedwojennych terenów wschodniej Polski, tj. z obecnej Białorusi, Ukrainy, Wileńszczyzny oraz z województwa rzeszowskiego, kieleckiego i przemyskiego.2

Cmentarz

Data założenia: Brak dokładnych danych. Istniał w II połowie XIX w.  
Wyznanie / parafia:  Ewangelicki / parafia w Budowie.  
Status:  Nieczynny. 
Położenie:  Na północny-wschód od wsi. Odległość od centrum wsi w prostej linii wynosi 550 m.  
Współrzędne geograficzne:  N 54.323925, E 17.415203 
Powierzchnia:  ± 900 m2
Układ przestrzenny:  Cmentarz posadowiony na planie kwadratu. Od strony zachodniej występuje bardzo duży spadek terenu. Wejście na teren pochówkowy znajdowało się od strony wschodniej. Nie zachował się układ kwater i grobów. 
Drzewostan i roślinność:  Drzewa: klon, buk / roślinność: barwinek, paproć. 
Najstarszy zachowany element:  Granitowy nagrobek z 1855 r. (upamiętniający zmarłych o nazwisku Tugget?). 
Zachowały się: 
  • 1 kompletny krzyż betonowy z czarną tablicą inskrypcyjną w obrysie,
  • 6 betonowych krzyży - uszkodzone,fragmenty,
  • 1 krzyż ażurowy dziecięcy z porcelanowymi tabliczkami inskrypcyjnymi,
  • 5 granitowych podstaw pod krzyże żeliwne,
  • 2 granitowe nagrobki pionowe,
  • 3 betonowe nagrobki pionowe,
  • 1 betonowy nagrobek pionowy  - 5 zachowanych elementów, 
  • 1 betonowy nagrobek bez owalnej tablicy inskrypcyjnej,
  • 2 betonowe nagrobki poziome,
  • 2 fragmenty tablicy inskrypcyjnej.

 

Pochowani na dawnym cmentarzu ewangelickim

Nazwisko Imię Tytuł / oznaczenie Data urodzenia Data śmierci
Baldt - Kołodziej. --.--.---- --.03.192-
Damaschke August Mąż Johanne z dm. Vandersee. 31.08.1852 27.06.1926
Damaschke geb. Vandersee Johanne Żona Augusta Damaschke. 12.07.1853 16.07.1923
Dedder Ewald - --.--.---- 09.12.1935
Durdel Karl - 25.05.1902 05.03.1941
Eberhardt Martha - 11.05.1902 07.03.1903
Eberhardt Anna - 11.05.1902 28.02.1903
Kramp August - 13.10.18-- --.12.1937
Kroll geb. Burow Anna - 30.07.1868 19.11.1939
von Mach Anton - 10.08.1863 01.05.1889
von Mach Leo - 23.02.1823 24.12.1905
Pommernnz Wilhelm - 22.10.1855 15.03.1928
Pommernnz geb. Piost Hulda - 17.01.1870 --.--.----
Schiemann Max Paul - 13.04.1891 10.11.1905
Schubert Max - 21.04.1899 16.10.1937

 

Mieszkańcy Gaffert [Jawory] polegli podczas wojen

Stopień Nazwisko Imię Data urodzenia Data śmierci Wiek / miejsce śmierci / uwagi
- Balde Ernst --.--.---- --.--.---- -
- Freudenthal Albert --.--.---- --.--.---- -
- Hertmann Paul --.--.---- --.--.---- -
- Kosbab Fritz --.--.---- --.--.---- -
- Kosbab Richard --.--.---- --.--.---- -
- Noffs Gustaw 21.08.1884 01.11.1917 Pochowany na cmentarzu wojennym w Dessau (Niemcy).
- Pommeranz Willi --.--.---- --.--.---- -
- Radde Willi --.--.---- --.--.---- -
- Radde Emil 19.10.1892 05.04.1916 Pochowany na cmentarzu wojennym w Landau (Niemcy).
- Raddel Wilchelm --.--.---- --.--.---- -
- Schubert Otto --.--.---- --.--.---- -
- Stolp Fritz --.--.---- --.--.---- -
- Stolp Richard --.--.---- --.--.---- -
- Ventzke Paul --.--.---- --.--.---- -
- Joachim v. Mach --.--.---- --.--.1942 Poległ w Związku Radzieckim.

Źródło:
1. Karl Heinz Pagel, Der Landkreis Stolp in Pommern, Bonn 1989, ss.463-466.
2. http://www.debnica.pl/gmina/index.php?option=com_content&view=article&id=167&Itemid=115.
3. http://www.denkmalprojekt.org/2008/gaffert_wk1_pom.htm